Tímarit lögfræðinga - 01.05.1999, Blaðsíða 43

blanda veiðireynslu inn í málið,“ spyr Þorsteinn. En mikill munur er á starfs-
skilyrðum útgerðarmanna og sjómanna. Fyrir daga kvótakerfisins höfðu útgerð-
armenn nýtt takmarkaða auðlind, sem ótakmarkaður aðgangur var að, svo að
hún var ofnýtt. Þeir höfðu með öðrum orðum lagt kostnað hver á annan, bundið
of mikið fjármagn í sjávarútvegi. Með úthlutun veiðiheimildanna var þessi sóun
stöðvuð. Með nýjum lögum mynduðust skilyrði fyrir því, að þeir hættu að valda
hver öðrum tjóni. Löggjafinn hafði gegnt hinni viðurkenndu skyldu sinni að
setja lög til að koma í veg fyrir árekstra manna í keppni þeirra um knöpp gæði.
Sjómenn höfðu starfað við annars konar skilyrði. Þeir höfðu selt vinnuafl sitt,
og laun þeirra höfðu væntanlega miðast við það, sem tíðkaðist á vinnumarkaðn-
um, þótt þau réðust að nokkru leyti af aflabrögðum vegna hlutaskiptareglna. En
þeir höfðu ekki nema að litlu leyti borið þann kostnað, sem fólst í ofnýtingunni.
(Þeir höfðu raunar líka grætt eitthvað á því, að flotinn var tvöfalt stærri en hann
þurfti að vera, svo að eftirspum eftir sjómönnum var tvöföld það, sem hún hefði
getað verið.) Þegar aðgangur var síðan takmarkaður að fiskimiðum, vom engin
þau réttindi tekin af sjómönnum, sem þeir hefðu áður notið eða nýtt sér: Þeir
höfðu eftir sem áður full réttindi til þess að selja vinnuafl sitt, annaðhvort á sjó
eða landi. Hitt er annað mál, hefði fækkun báta gerst skyndilega, en ekki í hægri
þróun, svo að störfum um borð í bátum hefði í einu vetfangi snarfækkað, að þá
hefði löggjafínn hugsanlega viljað gera sérstakar ráðstafanir til að aðstoða
sjómenn umfram það að greiða þeim atvinnuleysisbætur.13
íslenskir dómstólar myndu því væntanlega vísa á bug hugsanlegri kröfu sjó-
mannsins, lærisveins Þorsteins Gylfasonar, um veiðiheimildir. Þeir myndu með
svipuðum rökum vísa á bug hugsanlegri kröfu fiskvinnslustöðva um slíkar
heimildir. Hin mikla breyting, þegar aðgangur að fiskimiðunum var takmark-
aður, raskaði ekki beint högum eða starfsskilyrðum sjómanna eða fiskvinnslu-
stöðva eins og útgerðarmanna, sem áttu alla afkomu sína undir áframhaldandi
aðgangi að fiskimiðunum. Ólíkt útgerðarfyrirtækjum fyrir daga kvótakerfisins
störfuðu fiskvinnslustöðvar þá sem nú á markaði, þar sem verð var á öllum
aðföngum. Þessar stöðvar bjuggu að því leyti við eðlileg rekstrarskilyrði, svo
að löggjafinn varð ekki að bæta þeim það upp, að aðgangur að fiskimiðum var
takmarkaður. Það snerti ekki hagsmuni þeirra beint. Þær gátu eftir sem áður
stundað framleiðslu sína ótruflaðar. Þorsteinn Gylfason spyr: „Hver er sérstaða
þeirra, sem eru skrifaðir fyrir skipum á ákveðnu árabili, miðað við þá, sem eiga
og reka fiskvinnslustöðvar? Lifa ekki báðir og hrærast í fiski?“ Sérstaðan var
sú, að fiskurinn, sem útgerðarmaðurinn veiddi ásamt starfsliði sínu úr sjó, var
ekki verðlagður í samræmi við skortinn á honum, svo að of miklu var kostað til
að landa honum, en fiskurinn, sem eigandi fiskvinnslustöðvarinnar bræddi eða
13 Ég er því ekki alls kostar sammála Atla Harðarsyni í annars mjög vel rökstuddri og at-
hyglisverðri grein, „Hverjir eiga fiskinn? Nokkrar hugleiðingar um siðfræði eignarréttarins" í
Skími, 166. árg. 1992, 407.-417. bls., þar sem hann telur, að útgerðarmenn og sjómenn hafi öðlast
einhvers konar tilkall til veiðiheimildanna, enda hafi aðrir ekki orðið fyrir neinu tjóni við það.
Notar Atli m.a. rök frá John Locke.
37