Tímarit lögfræðinga - 01.05.1999, Side 47

tilskildu, að þeir útgerðarmenn, sem skyndilega væru sviptir aðgangi að fiski-
miðunum, fengju bætt allt tjón sitt af þeirri sviptingu, hefði opinbert uppboð á
veiðiheimildum í árslok 1983 ekki beinlínis verið óréttlátt. En spyrja má, hvor
kosturinn hefði þá verið líklegri til þess að stuðla að sæmilegu samkomulagi
löggjafans við útgerðarmenn um þá miklu breytingu, sem varð í íslenskum
sjávarútvegi með kvótakerfinu, - að ríkið hrekti helming útgerðarmanna út úr
sjávarútvegi á einum degi og greiddi honum síðan bætur eða að það setti reglur
til að auðvelda öðrum helmingnum að kaupa hinn smám saman út, eins og gert
var.
7.
Þorsteinn Gylfason telur, að kvótakerfinu verði að breyta eða bylta, af því að
það sé óréttlátt, og það sé óréttlátt, af því að upphafleg úthlutun veiðiheimild-
anna samkvæmt veiðireynslu hafi verið óréttlát. Ég hef hins vegar leitt hér að
því rök, að hin upphaflega úthlutun hafi verið eðlileg og réttlát. Taka hafi þurft
tillit til ríkra hagsmuna þeirra, sem fulla atvinnu hefðu haft af veiðum og bundið
í þeim mikið fjármagn, og hagsmunir hinna, sem ekki fengu veiðiheimildir, hafi
ekki verið skertir við úthlutunina. (í því sambandi tel ég litlu máli skipta, hvort
miða hefði átt úthlutunina við veiðireynslu í eitt ár, þrjú, fimm, tíu eða tuttugu
og fimm, og leiði hjá mér spurningu Þorsteins um það atriði. Hvenær ber að
telja mann fullveðja? Sextán ára, þegar hann verður sjálfstæður skattgreiðandi?
Átján ára, þegar hann öðlast kosningarrétt? Tuttugu ára, þegar hann má kaupa
sér áfengi í búðum? Slík mörk eru ætíð matsatriði). En þótt það komi ekki skýrt
fram í máli Þorsteins Gylfasonar, hefur annað atriði tengt kvótakerfinu vafa-
laust sært réttlætiskennd margra. Með því var gæðum, sem áður voru talin
ókeypis eða verðlaus, smám saman breytt í verðmæti, og sá hópur, sem fékk
fyrstu veiðiheimildirnar, öðlaðist yfirráð yfir þessum verðmætum, hvort sem
menn úr honum nýttu síðan heimildirnar eða seldu. Eftir hæfilega aðlögun og
hagræðingu í sjávarútvegi verða tekjur þar svipaðar og í öðrum atvinnugrein-
um, en eftir stendur, að fjöldi útgerðarmanna hefur öðlast yfirráð yfir talsverð-
um og jafnvel mjög miklum verðmætum.21 Getur það talist réttlátt? Verðskuldar
þessi hópur verðmætin? Er löggjafinn með þessu ekki að mismuna borgurunum
óeðlilega og þá um leið að beita þá ranglæti?
21 Sbr. R. Q. Grafton: „Performance of and Prospects for Rights-based Fisheries Management in
Atlantic Canada“ í Taking Ownership. Atlantic Institute for Market Studies, Halifax, Nova Scotia
1996, 145.-182. bls. Grafton hefur verið helsti formælandi veiðigjalds í hópi hagfræðinga. En
Ronald Johnson hefur fært rök á móti honum og slíku gjaldi, sjá t. d. „Implications of Taxing
Quota Value in an Individual Transferable Quota Fishery" í Marine Resource Economics, 10. árg.
1995, 327.-340. bls., og framlag Johnsons á ráðstefnu um „Individual Transferable Quotas in
Theory and Practice" í Reykjavík 20. nóvember 1998. Sbr. líka R. Q. Grafton: „Implications of
Taxing Quota Value in an Individual Transferable Quota Fishery: Comment“ í Marine Resource
Economics, 11. árg. 1996, 125.-127. bls. og R. Johnson: „Implications of Taxing Quota Value in
an Individual Transferable Quota Fishery: Reply“ í Marine Resource Economics, 11. árg. 1996,
129.-130. bls.
41