Tímarit lögfræðinga - 01.05.1999, Síða 55

fór eftir veiðireynslu þeirra. (Þar sem menn geta varla veitt fisk á íslandsmiðum
án þess að hafa skip til umráða, leiddi að vísu beint af því, að þeir einir fengu
veiðiheimildir, sem áttu skip, en það var ekki úthlutunarreglan sjálf.) Hér hafa
verið færð rök að því, að réttlátt hafi verið að gera mun á mönnum eftir því, hvort
þeir hefðu stundað veiðar eða ekki, þegar heimildum til að veiða var fyrst
úthlutað, þar sem þannig var þeim starfsskilyrðum, sem menn höfðu búist við, síst
raskað, en þeim tilgangi um leið náð að tryggja hagkvæmar veiðar.
Rökin, sem Hæstiréttur færði fyrir dómi sínum um veiðileyfi, gilda vissulega
þar, en þau gilda alls ekki um veiðiheimildirnar. Til þess eru þrjár ástæður. I
fyrsta lagi voru veiðileyfin sérleyfi, sem voru í raun óþörf, en veiðiheimildirnar
eru nauðsynlegar takmarkanir á umgengni við takmarkaða auðlind. I öðru lagi
var veiðiheimildunum úthlutað eftir veiðireynslu, en með því var mönnum
aðeins mismunað eftir því, sem eðlilegt mátti teljast. í þriðja lagi eru veiði-
heimildirnar að mestu leyti framseljanlegar, svo að kerfið er að mestu leyti
opið. En hvemig væri eðlilegt að breyta lögum um stjórn fiskveiða vegna dóms
Hæstaréttar? Hvemig væri eðlilegast að tryggja enn betur en nú jafnræðis-
sjónarmið og atvinnufrelsi í fiskveiðum? Sú mynd, sem hér var dregin upp af
kvótakerfinu íslenska, þar sem sextán bátum fækkaði í átta við frjálst framsal
varanlegra veiðiheimilda, var talsverð einföldun. Nokkrir gallar em á núverandi
kerfi, sem bæta mætti úr. Fyrsta skrefið er auðvitað að hætta að binda veiðar á
íslandsmiðum sérstökum leyfum. Veiðiheimildimar nægja til takmörkunar
sóknar við það, sem hagkvæmast er. Mér sýnist ekki betur en löggjafinn sé að
stíga þetta fyrsta skref með því að rýmka stórlega skilyrði fyrir veiðileyfum,
þótt eðlilegra sé að fella alveg niður kröfuna um þau. Síðan er engin sérstök
ástæða til að binda veiðiheimildir við skip, svo að menn megi ekki kaupa sér
slíkar heimildir án þess að eiga skip. í þriðja lagi þarf enn að auðvelda framsal
veiðiheimildanna, svo að tryggt sé, að þær færist jafnan greiðlega á hendur
þeirra, sem best kunna með þær að fara, og að allir hafi aðgang að fiskveiðum.
Enn eru nokkrar hömlur á framsali veiðiheimildanna, þótt ekki skipti þær miklu
máli. Kerfið verður að vera opið. í fjórða lagi er auðvitað langheppilegast, að
öll skip, hvort sem þau eru stórir frystitogarar eða smábátar, lúti sömu reglum,
en smábátar hafa haft tækifæri til að komast undan þessum reglum við tiltekin
skilyrði.43 En fimmta og mikilvægasta breytinpin er að eyða allri óvissu um eðli
þeirra reglna, sem veiðum úr nytjastofnum á Islandsmiðum eru settar.
43 Þróun kvótakerfisins er um margt mjög athyglisverð og virðist renna stoðum undir ýmsar setn-
ingar þeirra fræða, sem fást við það, hvenær einstaklingar ná samkomulagi sín í milli (e. bargaining
theory). Fyrst var kvótum úthlutað í uppsjávarfiski (á miðjum áttunda áratug). Það gekk
árekstralaust fyrir sig, enda voru þeir bátar, sem stunduðu síld- og loðnuveiðar, svipaðir að stærð
og gerð. Síðan var kvótum úthlutað í botnfiski í árslok 1983. Það kostaði mikil átök, og enn veiða
ekki öll þau skip, sem stunda botnfiskveiðar, við aflamark eða veiðiheimildir, eins og hér er rætt
um. Sumir smábátar mega enn veiða við svonefndar sóknartakmarkanir. Þetta á sér þá skýringu, að
skip í botnfiskveiðum eru mjög ólík að stærð og gerð, allt frá risastórum frystitogurum niður í
smákænur. Samkomulag var því miklu torveldara þar en í veiðum uppsjávarfiska. Sbr. G. Libecap:
Contracting for Property Rights. Cambridge University Press, 1989.
49