Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1926, Blaðsíða 7

3
að tiyggja fjelagsmenn gagnvart tjóni, af sjúkdómum, dauða,
slysförum og atvinnumissi, er stafaði af ellilasleika eða af
þvi að hlutaðeigandi maður af öðrum orsökum varð ófær
til vinnu. Slik fjelög náðu sjerstaklega mikilli útbreiðslu með-
al enskra verkamanna, voru einu naini nefnd y>Frienclly-
Socielies« og nutu á ýmsan hátt aðstoðar af hendi löggjafar-
valdsins. Elstu lagaákvæðin þeim viðvíkjandi eru frá árinu
1793. í ýmsum öðrum iðnaðarlöndum var stofnað til svip-
aðra fjelaga alt frá byrjun 19. aldar.1) Sem ráðstafanir, mið-
andi að því að forða mönnum frá þvi að verða þurfandi fyrir
opinberan styrk, má nefna ákvæði er skylduðu húsbændur
eða vinnuveitendur til nokkurrar framfærslu eða styrktar til
handa hjúum eða verkamönnum, þegar sjúkdóm eða slj's
bar að hendi. Enn fremur má nefna styrktarstarfsemi til
handa einkafjelögum eða stofnunum, er ráku umönnunar-
eða velgerðastarfsemi ýmiskonar. Leifarnar af gamla iðnfje-
lagsskapnum (»gildi« og »laug«) og styrktarstarfsemi í sam-
bandi við þær, höfðu og víða töluverða þýðingu, en verk-
smiðjuiðnaðurinn var alveg þar fyrir utan.
Eins og ástandið varð, sjerstaklega í iðnaðarlöndunum,
eftir þvi sem leíð á 19. öldina, kom það fljótt í ljós að slik-
ar ráðstafanir, sem þær er nú voru nefndar og aðrar svip-
aðar, voru allsendis ófullnægjandi til þess að sjá verkalýðn-
um farboða. Houum fór sífelt fjölgandi. Framboð og eflir-
spurn rjeðu verkalaununum og þó fullfærir verkamenn lifðu
við nokkurnveginn kjör, mátti ekkert út af bera. Undir eins
og vinnuþolið bilaði, hvort sem var sökum veikinda, slysa
eða af því að aldurinn og lúinn fóru að segja til sín, var
hættan fyrir dyrum, að hlutaðeigandi maður og skuldalið
hans yrði að hröklast niður fyrir verkmannastjettina, niður
í blábera örbirgð.
Styrktarráðstafanir þær, er áður voru nefndar, voru vitan-
lega allsendis ófullnægjandi til þess, að afstýra slíkri óham-
ingju, nema af mjög skornum skamti. Það voru þröng tak-
mörk fyrir þvi, hvað verkalýðurinn gat af hendi látið í til-
lög til styrktarfjelaga. Ekki sist efnahagsins vegna, urðu fje-
lögin einatt að takmarka styrktarstarfsemi sína aðallega við
það eitt, að kosta eða slyrkja útför meðlima sinna, urðu
1) Sbr. Aschehoug: Socialökonomik, Iíristiania 1914. IV, öd. þls,
389-392.