Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1962, Blaðsíða 74

56
VII.
Benedikt Sveinbjarnarson Gröndal segir í Dægradvöl með
sínu hispurslausa orðalagi: „Þá (það er um miðja átjándu öld)
voru allir framfaramenn skoðaðir hér sem hálfvitlausir." Eg
hef reynt að banda á, að hugdjörfustu menn þessa tímabils
hafi séð sumt betur en aðrir samtíðarmenn þeirra sáu. En
samt var sízt að undra, þótt mörgum heilvita mönnum ofbyði,
hversu hátt þeir stefndu og stórt þá dreymdi. Furðulegast er
í rauninni, að brattgengustu mönnunum skyldi alltaf á endan-
um verða bezt til fylgis meðal bænda og búaliðs.
Einu sinni heyrði ég íslenzkan stjórnmálamann segja við
erlendan ráðherra, sem þótti hann vera nokkuð óbilgjarn:
„Það er nú svona fyrir okkur Islendingum. Við getum ekki að
því gert, að okkur finnst við alltaf vera stórveldi!" Mér er
þetta minnisstætt af einni ástæðu. Þessi ágæti landi minn sagði
það brosandi, eins og hvert annað gamansamt öfugmæli. En
um leið fann eg greinilega, að einmitt svona hugsaði hann
sjálfur í hjarta sínu, hvað sem heilinn möglaði.
Það má kalla þetta nærsýni, þröngsýni, vanmetakennd á
villustigum, heimsku og öðrum illum nöfnum. Líka má leita
að einstöku öðrum sálfræðilegum skýringum. Okkur finnst við
ósjálfrátt stærri, af því að við byggjum þetta víða og tignar-
lega land. Við erum miklu fleiri en við sýnumst, af því að lif-
andi svipir þúsund ára sögu byggja landið með okkur. Víking-
arnir, sem kusu sér og námu hér bólstaði, voru sambornir
bræður þeirra manna, sem unnu Normandí, síðan Bretland,
meitluðu loks svip sinn í ásýnd heimsins. Draumar þeirra um
frjálst og höfðinglegt líf, varðveittir og hafnir í hærra veldi
í fornsögunum, hafa aldrei getað gleymzt niðjum þeirra. Okk-
ur er ekki tamt að hugsa í hópum, heldur sem einstaklingar.
En um fram allt er þetta lífsnauðsyn. Nógir aðrir verða til að
minna okkur á smæðina. En hvað yrði af okkur sem þjóð, ef
við værum sífellt að einblína á fámenni, fátækt og vanmætti?
Ef við værum ekki svolítið brjálaðir í aðra röndina?