Hugur - 01.01.1989, Page 42

SIGURÐUR KRISTINS SON
VINÁTTA OG RÉTTLÆTI
í SIÐFRÆÐI ARISTÓTELESAR1
Réttlæti og vinátta
Eru einhver tengsl á milli vináttu og réttlætis? Þessa spumingu
má orða á tvo vegu. Annars vegar má spyrja hvort réttlæti í
samskiptum manna leiði til vináttu meðal þeirra og hins vegar
má spyrja hvort vinskapur manna á meðal greiði götu
réttlætisins; verði til þess að réttlætið nái fremur fram að
ganga en ella.
Báðum þessum spurningum myndu margir eflaust svara
neitandi og nefna dæmi því til stuðnings. Hvað fyrri spurn-
inguna varðar, þá er vandséð að réttlæti hljóti að leiða af sér
vináttu, en hins vegar er auðvelt að ímynda sér dæmi um hið
gagnstæða. Hugsum okkur til dæmis að ég komist að því að
vinur minn hafi framið innbrot, falsað skattaskýrslu eða brotið
lög á annan hátt og til að stuðla að framgangi réttlætisins leggi
ég fram kæru á hendur honum. Við getum vísast gefið okkur
að réttlætið væri í þessu tilviki fólgið í því að láta sannleikann
korna fram frekar en að þegja yfir glæpnum. En er sennilegt
að ég væri með þessu að treysta vinaböndin milli mín og þessa
ógæfusama lögbrjóts? Nei, þvert á móti. Að öllum líkindum
væri hér með endir bundinn á vináttu okkar; réttvísin hefði
upprætt vináttuna.
Síðari spumingin var sú, hvort vinátta leiði af sér réttlæti.
Þetta virðist mega draga í efa með því að vísa á dæmi um hið
gagnstæða, rétt eins og hið fyrra. Dæmin liggja í augum uppi:
Vinátta virðist stundum nærast á því að aðrir en vinimir sjálfir
séu beittir órétti, svo sem þau vináttubönd sem halda saman
hvers kyns undirheima- og glæpaklíkum, þar sem meðlimir
1 Grein þessi er að meginstofni samin upp úr B.A.-verkefni mínu
„Vináttukenning Aristótelesar“ (ritgerð til B.A.-prófs í heimspeki við
Haskóla íslands, febrúar 1989). Mikael M. Karlssyni þakka ég
ómetanlega hvatningu, stuðning og gagnrýni við gerð greinarinnar og
ennfremur þakka ég Páli Skúlasyni sérlega gagnlegar ábendingar.