Hugur - 01.01.1989, Blaðsíða 63

HUGUR
ATLI HARÐARSON
Það er ein og aðeins ein afdráttarlaus skylda [kategorischer
Imperativ] og hún er þessi: breyttu ætíð þannig að þú getir
viljað að forsendur verka þinna verði að almennum lögum.
[handle nur nach derjenigen Maxime, durch die du zugleich
wollen kannst, dass sie ein allgemeines Gesetz werde.]4
Ef við skiljum „getir viljað“ í ljósi þess sem hér fór á undan
þá sjáum við að þessi kenning um afdráttarlausa skyldu felur
það eitt í sér að mönnum beri afdráttarlaus skylda til að breyta
þannig að verk þeirra samræmist hugsjónum eða kröfum
skynseminnar um fullkomnun. Þar sem skynsemin er óvilhöll
þýðir þetta að menn eigi ekki að gera upp á milli sjálfra sín og
annarra, ekki að brjóta þau lög sem þeir vilja að aðrir hlýði.
Þessi kenning um að mönnum beri afdráttarlaus skylda til
að hlýða eigin skynsemi segir þeim auðvitað ekkert um hvað
þeir eiga að gera. Kant ætlaði sér aldrei að setja fram reglu sem
fólk gæti notað til að finna út hver skylda þess er. Hann var
þess fullviss að allt venjulegt fólk vissi það sem vita þarf um
skyldur sínar við sjálfan sig og náungann og hafði að því er
virðist hvorki áhuga á að setjast í dómarasæti yfir fólki né að
leggja því lífsreglurnar.
Við getum líkt siðfræði Kants við skáldskaparfræði. Skáld-
skaparfræðin fjalla uin hvernig skáldverk eru byggð og hver
munur er á bókmenntatextum og öðrum textum. En bók-
menntafræðingar ætla sér yfirleitt ekki að segja skáldunum
hvemig þau eigi að skrifa.
Með siðfræði sinni reyndi Kant að gera grein fyrir því
hvaða mælikvarða menn nota til að meta siðferðilegt rétmiæti,
hvaða munur er á siðadómum og öðrum dómum og hvað felst í
því að taka siðferðilega afstöðu. Kenning hans er í sem stystu
máli sú að siðleg breytni og siðferðileg afstaða byggist á því að
gera ekki upp á milli sjálfra sín og annarra heldur fylgja þeim
reglum sem samrýmast kröfum skynseminnar um fullkomnun
og maður vill að allir fari eftir. Siðadóma taldi hann grund-
vallaða á kröfum skynseminnar um fullkomnun og þar með
óháða öllu kennivaldi.
Með þessari kenningu vildi Kant meðal annars sýna fram á
rétt og hæfni hvers manns til að grundvalla breytni sína á eigin
4 Samarit, IV, 421.
61