Hugur - 01.01.1989, Blaðsíða 54

VINÁ1TA OC. RÉTTLÆTI
IIUGUR
Af þcssu má vera ljóst, að Aristóteles lítur svo á að félags-
vinátta (og þar með borgaraleg vinátta, sem er ein tegund
hennar) einkenni samfélag manna. Einnig virðist vera óhætt að
gera ráð fyrir að hann hugsi sér hana sem dygð samfélagsins,
að minnsta kosti lýsir hann því yfir að vináttan sé dygð (EN
1155a4-5).
Nú virðist blasa við sú niðurstaða að Aristóteles telji að með
því að ala þcgnana upp í góðum siðum geri lögin ekki einungis
hvern þeirra að dygðugum einstaklingi, heldur borgríkið allt
að dygðugu samfélagi. Vinátta ríki í samfélaginu um leið og
meðiimir þess verði réttlátir. En hér vaknar sú spurning,
hvaða máli það skipti hvort við segjum að vinátta ríki í
samfélaginu eða einfaldlega að samfélagið sé réttlátt, vegna
þess að það sem Aristóteles virðist álíta að skapi slíka vináttu er
einmitt að réttlæti ríki. Ilver er munurinn á samfélagsvináttu
og réttlæti í samfélagi, samkvæmt kenningu Aristótelesar?
Aristóteles virðist vilja svara þessu með því að tengja vináttuna
beinlínis við náttúrulegan tilgang samfélagsins, en líta fremur
á réttlætið sem nauðsynlegt skilyrði þess að þcim tilgangi verði
náð. Lítum að lokum á nokkur atriði þessu til stuðnings.
Rcíílæti og markmið eða tilgangur félagsvináttu
Aristóteles álítur að vináttan sé mönnum eðlileg. Manninum,
sem og öðrum dýrum, er náttúrulegt að elska afkvæmi sín (sjá
Gen. An. 753a7-16). Foreldrar elska böm sín eins og hluta af
sjálfum sér og börnin elska foreldrana einfaldlega vegna þess
að þeir eru foreldrar þeirra. Bræður elska liver annan vegna
þess að þeir eru „af sama holdi og blóði“ (EN 1161 b 18-32). En
auk þessara náttúrulegu ástæðna, þá er það staðreynd um
manninn að ýmsir aðrir þættir vekja með honum ást og
vináttu. Meðal þeirra er til dæmis sameiginlegt uppeldi, svip-
aður aldur og sá tími sem menn verja saman (EN 1161b24 og
34).
Það er síðan önnur staðreynd um manninn að hann þrífst
aðeins í samfélagi við aðra menn og það ekki aðcins vegna þess
að það auðveldi honum að afla sér lífsviðurværis, heldur þarf
maðurinn félagsskap (EE 1242a8-9). En auk þess sem allir
52