Hugur - 01.01.1989, Blaðsíða 79

HUGUR
JÖRUNDUR GUÐMUNDSSON
tilfinninga sem hún getur af sér og þeirra sem til verða við
tilteknar tímabundnar aðstæður“.6
Af þessu leiðir, eftir því sem ég fæ best séð, að hinn
viðtekni skilningur7 á siðfræðikemiingu Humes er augljóslega
rangur. Samkvæmt þessum skilningi, þá er það aðeins fyrir
tilstilli samhygðar sem lögmáls um tilfinningaflutning, að þeir
menn sem eiga að finna til siðferðilegra tilfinninga og fella
siðferðilega dóma, geta fundið til þeirra hughrifa eða tilfinn-
inga sem nauðsynlegar eru til þess að sú sameining tilfinn-
inganna sem krafist er geti átt sér stað.
Þessi greinargerð, sem álítur samhygð byggjast á lögmáli
um tilfinningaflutning, er réttmæt að vissu marki, en hún er
ófullnægjandi. Fullnægjandi greinargerð fyrir samúð krefst -
eins og við höfum nú þegar séð - afdráttarlausrar viður-
kenningar á því lykilhlutverki sem ímyndunin gegnir, ef við
ætlum okkur að líta á samhygð sem grundvöll fyrir dómum
okkar um dyggðir og lesti.
Ef túlkun mín á kenningu Humes er rétt, þá er það ljóst, að
umhyggja okkar fyrir öðrum manneskjum hlýtur einnig að
byggjast á ímynduninni frekar en flutningum tilfinninga. Að
áliti Humes, þá breytist sú hugmynd sem til verður í huga
okkar um tilfinningar annarra smám saman úr því að vera
hugmynd um tilteknar tilfinningar, yfir í raunverulega til-
finningu í okkur sjálfum, þegar við eitt simi höfum orðið fyrir
áhrifum og sýnum samhygð. Á þennan hátt verður hugmyndin
um þjáningar annarra að minni eigin þjáningu og þar með er
loks kominn gmndvöllur að hinni langþráðu lausn sem Hume
setti upphaflega stefnuna á að finna, nefnilega hvers vegna við
berum umhyggju fyrir öðru fólki sem kemur okkur ekki hætis
hót við. Við getum því allt eins fundið til umhyggju fyrir þeim
sem heyra sögunni til og við þekkjum ekki neitt, líkt og til
dæmis þeirra sem liðið hafa undan harðstjóm og ofsóknum,
því eins og Hume segir, þá:
...fordæmum við jafnt þau illvirki, sem lesa má um af spjöldum
sögunnar, og þau sem frarnin voru í nágrenni okkar fyrir
skemmstu, sem þýðir, að af umhugsun þá vitum við, að
6 Sama rit, bls. 306.
7 Sjá t.d. Philip Mercer: "Sympathy in Hume's Moral Philosophy", í
Sympathy and Ethics, Clarendon Press, Oxford 1972.
77