Hugur - 01.01.1989, Blaðsíða 47

HUGUR
SIGURÐUR KRISTINSSON
félagsskapur manna - til dæmis samfélag undir einni stjóm -
byggist á vináttu. Astæðan er sú að samfélagið líkist sannri
vináttu í því að meðlimir þess deila einhverju með sér og hafa
auk þess sameinast um eitthvert markmið, sem er þeim öllum
nytsamlegt. Vitanlega hlýtur vináttu samfélagsmeðlima ávallt
að skorta mörg af einkennum sannrar vináttu, til dæmis er
undir hælinn lagt hvort þeim þykir vænt hverjum um annan
eða bera óeigingjama góðvild hver í annars garð. En þeir eru
„vinir“ engu að síður, því að eins og áður sagði ber félags-
skapur þeirra vináttueinkenni og felur þar með að ákveðnu
marki í sér vináttu. Við getum kallað vináttu af þessu tagi
félagsvináttu.
Meðal þeirra einkenna sem Aristóteles telur að félagsskapur
manna geti átt sameiginleg með sannri vináttu eru að réttlæti
ríki í samskiptum manna og að þeir séu einhuga. Hvort tveggja
telur hann að sönn vinátta hljóti að hafa til að bera og þar með
að sérhver vináttutengsl verði sannari eftir því sem þau feli að
meira leyti í sér réttlæti og einhug. Þessir eiginleikar virðast á
hinn bóginn báðir velta fyrst og fremst á dygð þeirra sem í hlut
eiga, enda virðist Aristóteles álíta að engir geti orðið sannir
vinir nema þeir hafi náð fullkomnum siðferðisþroska.
Hér er loks komið að kenningunni um tengsl vináttu og
réttlætis. Því sem hér fer á eftir verður varið til að reyna að
skýra þá hugsun sem að baki henni virðist búa.
Vinátta og einhugur
Aristóteles álítur, að einhugur sé sá eiginleiki vináttunnar sem
stjórnendur ríkja hljóti að bera mest fyrir brjósti: „Vináttan
virðist... halda ríkjum saman og löggjafar virðast meta hana að
meiru en réttlætið; því að einhugur virðist vera eitthvað sem
líkist vináttu, og að honum miða þeir öllu öðru fremur og
útskúfa sundrung sem sínum versta óvini“ (EN 1155a22-25)4
4 Þær skammstafanir á ritum Aristótelesar sem hér eru notaðar eru:
EN: Etliica Nicomachea; Siðfræði Nikómakkosar
EE: EthicaEudemia; Siðfræði Evdemosar
Pol: Politica; Stjómspekin
Gen. An.: De Generatione Animalium; Um getnað dýra.
45