Hugur - 01.01.1989, Blaðsíða 71

HUGUR
ATL.I IIARÐARSON
af hugsjónum okkar eða því sem Kant kallaði „Uleale“. Siðvit
[praktische Vemunftl er að mínu viti tvíþætt: annars vegar cr
það raunsæi eða hæfileikinn til sjá siðlegar eigindir veruleikans
eins og þær eru í raun og veru. Hins vegar er það hugsjónir
sem birta okkur hvernig veruleikinn ætti að vera. Hvorugur
þátturinn getur án hins verið. Til að hugsa siðferðilega verður
í senn að meta mannlífið af raunsæi og skilningi og í ljósi
hugsjóna um hvemig það ætti að vera.
Þetta tal um hugsjónir er kannski svolítið þokukennt. Þær
hugsjónir sem hér um ræðir eru auðvitað ckki neitt hringsól
kringum einhvem yfirskilvitlegan veruleika þess góða. Þær
eru hugsjónir um betri menn og betra samfélag. Hinar
fyrrnefndu eru yfirleitt kallaðar manngildishugsjónir og hinar
síðarnefndu stjómmálahugsjónir. Manngildishugsjónir eru til
einskis án þeirrar tegundar raunsæis sem kallast mannþekking.
Mannþekking er líka óhugsandi án manngildishugsjónar. Það
er ómögulegt að meta kosti og galla fólks af raunsæi án þess að
vita hvað er kostur og hvað galli og slík vitneskja er óhugsandi
án einhverrar hugmyndar um hvemig fólk á að vera. Svipuðu
máli gegnir um stjórnmálahugsjónir. An þjóðfélagslegs
raunsæis og skilnings á mannlegum aðstæðum eru þær til
einskis og án þeirra er þctta raunsæi óhugsandi.
Þegar skynsamlegar hugsjónir og raunsæi fara saman er
talað um að menn hafi rétt gildismat. Rétt gildismat er í því
fólgið að skoða hlutina af raunsæi og meta þá í ljósi skyn-
samlegra hugsjóna. Aðalsmerki þroskaðs siðvits er því rétt
gildismat.
Þegar við tölum um að manngildis- og stjómmálahugsjónir
þróist þá meinum við auðvitað að þær breytist til hins betra. En
hvernig getur mælikvarðinn á gott og slæmt breyst til hins
betra? Er það hvað er betra ekki afstætt við þennan kvarða?
Eina leiðin til að fá botn í þá hugmynd að hugsjónir þróist er að
gera ráð fyrir því að til sé siðferðilegur sannleikur sem þær
nálgast meir og meir. Sé þetta rétt þá getum við líkt þróun
siðferðis við þróun vísindalegrar þekkingar. Allir gera ráð
fyrir því að kenningar vísindanna þróist í átt til réttari ntyndar
af veruleikanum. A hverjum tíma eru þessar kenningar þó sá
eini mælikvarði sem menn hafa til að meta hvort tilgátur og
hugmyndir endurspegli veruleikann eins og hann er. I vísind-
69