Hugur - 01.01.1989, Blaðsíða 59

ATLI HARÐARSON
SIÐFRÆÐI KANTS OG AFSTÆÐISHYGGJA
Inngangur
í þessari ritgerð mun ég fjalla um siðfræði Kants og hafa
hliðsjón af því að fólk greinir á um siðferðileg efni.
Lykilhugtakið í siðfræði Kants er virðing [Achtung]. Með
kenningum sínum vildi Kant umfram allt leggja heimspeki-
legan grunn undir rétt hvers manns á fullri virðingu og skyldu
hans til að bera virðingu fyrir sjálfum sér. Ilann vildi sýna
fram á að hver maður sé í senn löggjafi og dómari um siðferði-
leg efni og að ekki sé til neitt siðferðilegt kennivald sem getur
skorið úr um hver skylda fólks er, heldur verði hver maður að
treysta sinni eigin samvisku.
Nú greinir menn oft á um siðferðileg efni: samviska eins
segir þetta en samviska annars hitt. Sé hver maður löggjafi um
siðferði hljóta þá ekki báðir að hafa jafn rétt fyrir sér? Svo
virðist vera. Og séu tvær skoðanir sem stangast á jafn réttar
getur þá nokkur.algildur sannleikur verið til um efnið, sitjum
við þá ekki uppi með afstæðishyggju? Getum við komist hjá
þessari afstæðishyggju án þess að hafna þeirri kenningu Kants
að ekki sé til neitt siðferðilegt kennivald og fallast á að sumir
viti minna en aðrir unt rétt og rangt, gott og illt og verði því að
lúta leiðsögn sér vitrari manna?
I þriðja kafla fjalla ég svolítið um möguleg svör við þessum
spurningum. I næsta kafla ætla ég að útskýra þær forsendur í
siðfræði Kants sem virðast leiða til afstæðishyggju. I fjórða
kafla færi ég svo rök að því að hægt sé að taka broddinn úr
þessari afstæðishyggju án þess að fórna neinu af mikilvægustu
atriðunum í siðfræðikenningum hans.
2. Siðfræði Kants
Rit Kants em ekki ákaflega skemmtileg aflestrar. Um þau má
þó segja, líkt og um Sturlungu, að mörg sé þar matarholan. Við