Hugur - 01.01.1989, Page 77

HUGUR
JÖRUNDUR GUÐMUNDSSON
Líkt og hreyfing eins þáttar flyst til annarra í jafnspunnum þræði,
þá flytjast tilfinningar frá einum manni til annars og framkalla
samsvarandi hræringar í brjósti sérhverrar mannsskepnu 2
Eins og áður er getið, þá telur Hume að siðadómar séu
reistir á siðferðilegum tilfinningum, sem hann kallar óbeinar
tilfinningar (indirect passions). En orsakaskilyrði þessara
óbeinu tilfinninga telur hann vera ákveðna sameiningu tilfinn-
inganna (association of impression). Af þessum ástæðum hefur
því verið haldið frarn, að í þeim tilfellum þar sem einstakl-
ingur er ekki beinn þátttakandi, þá geti harin ekki fundið til
þeirra tilfinninga sem nauðsynlegar eru til þess að sameining
tilfinninganna eigi sér stað, án þess að samhygðarlögmálið um
flutning tilfinninganna komi til sögunnar. Ilume beitir gjaman
fyrir sig dæmum um spegilmyndir eða bergmál til þess að
skýra þetta samhygðarlögmál um flutning tilfinninganna. Hér
verður að hafa í huga, að samhygð í þessum skilningi gerir ráð
fyrir því, að það sé eitthvað raunverulegt sem flytja á, á sama
hátt og bergmál krefst raunverulegs hljóðs eða spegilmynd
einhvers sem ekki er spegilmyndin sjálf. Hume verður fljótt
ljóst, að þessi samlíking leiðir hann á villigötur, því ef sam-
líkingin væri réttmæt þá yrði hann að halda því fram að siða-
dómar okkar byggðust á raunverulegum afleiðingum mann-
legrar breytni. En svo er ekki, því eins og Hume bendir rétti-
lega á sjálfur, þá breytum við ekki mati okkar á dyggðum
prýddum manni fyrir það eitt að honum gefst ekki kostur á að
sýna dyggð sína í verki. Hetja tapar þannig ekki hetjulund sinni
við það eitt að vera varpað í dýflissu og þar með vamað þess
að sýna hetjuskap sinn í verki.
Með tilliti til þessa og annarra vandkvæða, þá breytir Hume
greinargerð sinni fyrir samhygðinni lítillega, en gefum hon-
um sjálfum orðið:
...hér kann kenningin að vera aðfinnsluverð. Samhygðin beinir
athygli okkar að því sem er mannkyninu fyrir bestu og ef
samhygð er forsenda virðingar okkar fyrir dyggðum, þá gæti
tilfinningin sem velþóknun vekur aðeins átt sér stað, ef dyggðin
nær takmarki sínu og er mannkyninu til góðs... ef einhver
hlutur, er í öllu tilliti talinn liæfur til þess að ná viðunandi
endamarki, þá veitir hann okkur vitaskuld ánægju og er álitinn
2 David Hume: A Treatise ofHuman Nature, ritstj. L.A. Selby-Bigge,
Oxford 1888, bls. 576.
75