Hugur - 01.01.1989, Side 85

HUGUR
JÖRUNDUR GUÐMUNDSSON
okkar yfir spjöld bókar, þá finnum við jafnvel enn til þessarar
ósamhljóma samsetningar, vegna þess að við ímyndum okkut
enn að einhver flytji okkur hana og líði undan frambur.ði
þessara urgandi hljóða. Svo næm er samhygð okkar.14
Þetta dæmi sýnir ekki aðeins hversu lík þessi greinargerð
fyrir samhygðinni er þeirri sem finna má í Ritgerðinni, heldur
er hér einnig enn einu sinni að finna dæmi er gengur þvert á
gömlu greinargerðina fyrir samhygð sem lögmál um tilfinn-
ingaflutning. í tilfellum eins og bókarlestri, þá á sér ekki stað
neins konar flutningur tilfinninga, þrátt fyrir að tilfinningar
hrærist. Það er ekkert vafamál að Hume byggir á hugmynd
sinni um hlutverk ímyndunaraflsins, þegar hann segir: „Við
finnum jafnvel enn til þessarar ósamhljóma samsetningar,
vegna þess að við ímyndum okkur enn að einhver flytji okkur
hana“.15
Lögmálið um mannúð er einnig sambærilegt við samliygð,
þar sem Hume segir:
Ef hann vill segja...(sá sem leggur fram siðferðilegt mat)...að
tiltekinn maður hafi eiginleika til að bera, sem séu samfélagi hans
skaðlegir, þá hefur hann valið hið almenna sjónarmið, og því
nálgast lögmál mannúðarinnar, sem allir menn eiga að einhveiju
marki samleið með.16
Vissulega tekur Ilume nokkuð öðruvísi á hlutunum hér
heldur en hann gerði í Ritgerðinni, en hann færir rök að sömu
skoðunum. Þar sem hann hafði áður einungis beitt sam-
hygðinni í því skyni að styðja þá skoðun sína að öllum mönn-
um sé þóknanlegt allt það sem eykur á velferð mannkynsins,
þá notar hann nú einnig góðvild, ásamt með lögmálunum um
samhygð og mannúð í þessum tilgangi.
Þær tilvitnanir sem ég hef þegar ncfnt og fjöldi annarra
styðja þá skoðun mína að Hume hafi livorki breytt grund-
vallarforsendum né innihaldi kenningar sinnar um samhygð
þegar hann skrifar Rannsóknina. Eins og ég sagði að framan,
þá birtist munur þeirra helst í breyttri framsetningu og því að
14 David Hume: An Enquiry Conceming the Principles ofMorals, ritstj.
L.A. Selby-Bigge, 3ja útgáfa með skýringum eftir P.H. Nidditch,
Oxford 1975, tilvísanir eru til upphaflegs blaðsíðutals, bls. 182.
15 Sama rit, bls. 182.
16 Sama rit, bls. 222.
83