Fróðskaparrit - 01.01.2002, Page 92

90
ORÐ VIÐ FREMMANDUM ATSKOYTUM í FØROYSKUM ORÐABÓKUM
Men júst hvar ið markið skal ganga, er
eingin semja um, og tað ger tað trupult.
Annar parturin heldur aftur og tekur orð inn
í orðabøkurnar hóvligari, og hin parturin er
meiri fríur til at skráseta nærum øll orð,
sum eru í mæltum máli. Tað hevur sostatt
tikið seg upp ein tvíbýtt málpolilisk kós í
orðabókunum viðvíkjandi orðfeingi. Hetta
kann gera tað trupult hjá brúkaranum, ser-
stakliga honum, sum vil vanda sær um mál-
ið.
Gongdin er tann vegin, at fleiri orð við
fremmandum atskoytum skulu góðtakast
sum partur av orðfeinginum, sum hevur
heimarætt í orðabókunum. Men kanningin
vísir, at spenningur er um spurningin við-
víkjandi hesum orðum, og torført er at finna
eina samleið. Eyðsæð er, at orðaúrval er ein
partur av orðabókastarvinum, ið gerst al-
samt truplari, tí ikki er lætt at finna markið
millum tey orð, ið skulu góðtakast ella ikki.
Aðalspurningurin er, um orðabøkur
skulu vera eitt amboð í málrøktini (t.e. pre-
skriptivar), ella tær skulu lýsa málið, sum
tað er (t.e. deskriptivar). I Føroyum hevur
verið vanligt, at orðabøkur eru preskriptiv-
ar, t.e. at tær seta upp eina reglu (norm) fyri,
hvat er “rætt” ella ikki, bæði viðvíkjandi
orðfeingi, bending, herðing, stíllagi o.s.fr.
Royndir hava aðrastaðni verið gjørdar at
gera reint deskriptivar orðabøkur, ið bert
lýsa málið, sum tað er, men tað hevur víst
seg, at trupult er at gera orðabøkur, uttan at
halda seg til eina ávísa reglu.
Niðurstøða
Orðaúrval er trupult, ikki minst, tá ið orða-
bøkur verða nýttar sum eitt amboð í mál-
røktini. I føroyskum hevur altíð kunnað
borið til at hava ein góðan málsligan stíl í
skrift, men í talumáli eru nógvar danismur
og orð við fremmandum atskoytum. Her er
ikki nógv broytt síðan á døgum J. Jakob-
sens, tó at málið er ríkað almikið og í stóran
mun ment, so at til ber at samskifta á góð-
um máli um nærum øll viðurskifti.
At so mong orð við fremmandum at-
skoytum koma við í orðabøkurnar - eisini í
Føroyska orðabók - er uttan iva av teirri or-
søk, at roynt hevur verið at slaka við tí ov
strongu málrøktarligu kósini og loyva fleiri
av hesum orðum í skrift; í øðrum lagi er or-
søkin, at summi av hesum orðum kunnu
roknast sum serføroysk orðagerð, - sam-
dømi finnast ikki í donskum, t.d. forbiðin,
forbøllaður, forpøstur, t.e. summi av hesum
orðum eru ikki beinleiðis tøkuorð. H.R Pet-
ersen hevur roynt at gera eina orðabók við
tí grundhugsan, at størsti parturin av orð-
feinginum eigur heimarætt í orðabókum.
Henda kanning vísir, at tað er trupult av
vera beinstevndur - eisini við hesi grund-
hugsan, tí tað er ein rúgva av orðum við
fremmandum atskoytum, ið eru vanlig í
mæltum máli, sum ikki eru at finna í hesi
orðabók.
Orðini hjá Jóni Helgasyni (1931) siga
júst frá tvístøðuni hjá orðabókaritstjórum:
“Her er det yderst vanskeligt at trække en
grænse, og man vil utvivlsomt kunne be-
brejde forfatterne adskillige inkonsekven-
ser.”
Aðrar orðabøkur
At enda skal verða sagt, at henda kanning
ikki kann geva eina fullfíggjaða mynd av
rákinum, tí aðrar orðabøkur kundu verið
kannaðar, t.d. Føroysk-donsk orðabók eftir