Heilbrigðismál - 01.12.1991, Blaðsíða 10

HEILBRIGÐISMÁL / Ljósmyndarinn
Reykingar auka hættu
á meltingarsjúkdómum
Grein eftir Hallgrím Guðjónsson
Flestum er kunnugt um að reyk-
ingar valda ýmsum lungnasjúk-
dómum og hjarta- og æðasjúk-
dómum. Afleiðingarnar eru ótíma-
bær veikindi og dauði fjölda fólks.
Hitt vita færri að tóbaksnotkun
tengist einnig ýmsum sjúkdómum
í meltingarfærum. Þetta á bæði við
um krabbamein og ýmsa aðra sjúk-
dóma, sem sumir eru mjög algeng-
ir. Enda þótt eingöngu sé litið til
meltingarsjúkdóma virðast reyk-
ingar því stuðla að geysimiklum
veikindum, sem geta jafnvel leitt
til dauða. Lítum nánar á þessi
tengsl.
Sjúkdómar í vélinda
- margföld áhætta
Sá sem reykir er í fimmfaldri
áhættu að fá krabbamein í vélinda
miðað við þann sem reykir ekki.
Oftast er helsta einkenni sjúk-
dómsins kyngingarörðugleikar,
fyrst og fremst á fasta fæðu. Talið
er að reykingar séu ein aðal orsök
krabbameins í vélinda hjá þremur
af hverjum fjórum þeirra sem fá
sjúkdóminn. Áhættan eykst því
meira sem er reykt. Einu gildir
hvort tóbakið er í sígarettu, pípu
eða vindli - áhættan er sú sama.
Auk tóbaks er óhófleg áfengis-
neysla einnig sérstakur áhættu-
þáttur þessa illkynja sjúkdóms og
ef báðir þessir þættir fara saman
aukast mjög líkur á því að viðkom-
andi fái krabbamein í vélinda. Ef
reykingamaður vill snúast til varn-
ar gegn þessari hættu er eina leiðin
að hætta að reykja en það dregur
verulega úr líkum á því að þetta
krabbamein myndist, en það er
oftast ólæknanlegt.
Annar sjúkdómur í vélinda, sem
reykingar stuðla að, er bólga vegna
bakflæðis (reflux oesophagitis).
Þetta er mjög algengur kvilli sem
stafar af því að magasýran, sem er
í raun saltsýra, fer í fullmiklum
mæli úr maganum upp í vélindað.
Sýran veldur þar ertingu sem aftur
leiðir til bólgu og jafnvel sára-
myndunar. Helstu einkenni eru
brjóstsviði, nábítur og stundum
kyngingarörðugleikar. Ef sjúkdóm-
urinn er langvarandi og slæmur
geta orðið frumubreytingar í slím-
húð vélinda en þær stuðla að
krabbameinsmyndun. Helst er tal-
ið að efni eins og nikótín, sem
kemst inn í blóðrásina við reyking-
ar, minnki herpinginn í efra maga-
opinu en það ýtir undir bakflæði
upp úr maga í vélinda.
Aukin hætta á magasári
Sárasjúkdómar í maga og skeifu-
görn eru mjög algengir. Útgjöld
þjóðfélagsins vegna þeirra eru
mjög mikil og nægir þar að nefna
margumræddan lyfjakostnað. Að-
aleinkenni sjúkdómsins er verkur
efst í kviðarholi sem ýmist versnar
eða lagast við máltíð. Það er ljóst
að reykingar eru sterkur áhættu-
þáttur fyrir magasárum og sárum í
skeifugörn. Tóbaksnotkun eykur
ekki einungis tíðni sjúkdómsins og
seinkar því að sár grói, heldur
hamlar hún verkun magasárslyfja,
auk þess sem líkur aukast á því að
sár komi aftur. Sjúklingum sem
eru með sár og reykja virðist einn-
ig hættara við alvarlegum fylgi-
kvillum sjúkdómsins, jafnvel
dauða. Ekki er að fullu ljóst hvern-
ig tóbaksnotkun stuðlar að sára-
myndun en ýmsar kenningar hafa
komið fram. Sumir telja reykingar
leiða til aukinnar magasýrufram-
leiðslu, aðrir að truflun verði á
samdrætti og tæmingu magans eða
að reykingar dragi úr blóðflæði.
Minnkuð framleiðsla á brissafa
gæti átt hlut að máli en í honum er
efni sem hlutleysir (bufferar)
magasýruna en hún er ein aðalor-
sökin fyrir sáramyndun. Þá er
einnig hugsanlegt að við reykingar
minnki framleiðsla prostaglandína
í magaslímhúð en þau hafa mikla
þýðingu við að vernda slímhúð
magans.
Krabbamein í maga er enn al-
gengt meðal íslendinga þó að það
sé sem betur fer á undanhaldi.
Þessi illkynja sjúkdómur virðist
hafa einhver tengsl við reykingar
þó sambandið sé ekki eins ákveðið
og við krabbamein í vélinda. Áætl-
að hefur verið að líkur á maga-
krabbameini aukist um 50% við
tóbaksnotkun. Einkenni þessa sjúk-
dóms geta verið margvísleg en oft-
ast eru ónot eða verkir frá efri hluta
kviðar, lystarleysi og megrun.
Ristilsjúkdómar hafa
nokkra sérstöðu
Rætt hefur verið um að reyking-
ar kunni að auka hættu á svoköll-
uðum slímhúðarsepum í ristli en
þessir separ eru forstig krabba-
10 HEILBRIGÐISMÁL 4/1991