Heilbrigðismál - 01.12.1991, Blaðsíða 27

HEILBRIGÐISMÁL
Megrun og heilsa
Grein eftir Örnólf Thorlacius
Margir Vesturlandabúar telja sig
þurfa að megra sig, ýmist af
heilsufarsástæðum eða vegna út-
lits, nema hvort tveggja komi til.
Ein aðferð til þess er að hreyfa sig
meira, skokka eða synda, eða
rækta líkamann á annan hátt.
Skurðaðgerð er stundum beitt,
umframfita numin brott eða dregið
úr nýtingu fæðunnar með því að
stytta garnir.
Langalgengasta aðferðin við að
losna við aukakílóin er samt megr-
un, að draga úr neyslu matar og
sneiða hjá orkuríkri fæðu. Oft tekst
mönnum að léttast verulega með
sérstöku mataræði, megrunarlyfj-
um og stundum dvöl á heilsuhæli.
Á auglýsingum má sjá myndir af
fyrrverandi fitukepp sem á
skömmum tíma hefur endurheimt
spengilegt sköpulag æskunnar.
Þessar myndir eru sjálfsagt sannar
svo langt sem það nær, en það
vantar þriðju myndina, af einstakl-
ingnum þar sem hann (eða, á
auglýsingunni, oftar hún) hefur
endurheimt fyrri þyngd og líkams-
lögun á skömmum tíma, eins og
oftast vill verða ef ekki er að gætt.
Meginástæða þess hve erfitt er
að halda þyngdinni í skefjum með
Þótt minni neysla orkuríkrar fæðu
sé einfaldasta og besta leiðin til
megrunar þarf að gæta að vissum
þáttum svo að hún beri tilætlaðan
árangur.
breyttu mataræði er að líkaminn
streitist gegn snöggum sveiflum í
þyngd: Maður í strangri megrun
léttist hægar en búast mætti við
miðað við orkugildi fæðunnar.
Maður sem borðar mun meira en
hann er vanur þyngist aftur á móti
hægar en vænta mætti. Skýringin
er að í fyrra tilvikinu hægir á brun-
anum í líkamanum og maðurinn
nýtir sinn rýra kost betur en ella,
en sá sem við ofgnóttina býr seink-
ar offitunni með örari efnaskipt-
um.
Talið er að undirstúka heilans
tempri neyslu matar, fylgist á ein-
hvern hátt með mettunarástandi
líkamans, trúlega með því að
greina einhver næringarefni í blóði
og vefjum likamans. Stöðvar í und-
irstúku kalla fram sultarkennd
þegar næringin verður ónóg en
mettunartilfinningu þegar næring-
in er nægileg.
Líkamlegar frumþarfir standa
samt engan veginn einar að tempr-
un matarlystar. Þar koma einnig
við sögu sálrænir þættir. Neysla
matar og drykkjar tengist ýmsum
félagsvenjum, sem ekki auka allar
heilbrigði og líkamsþrótt þegnanna
í velferðarþjóðfélögum Vestur-
landa.
Tveir sálfræðingar við Háskól-
ann í Toronto í Kanada, Peter
Herman og Janet Polivy, prófuðu
nýlega neysluvenjur ungra há-
skólanema, einkum kvenna. Sál-
fræðingarnir gáfu nemendunum
Líkaminn streitist
gegn snöggum sveiflum
í þyngd.
í megrunarkúr
dofnar eðlileg stjórn
á matarlyst.
rjómaís, eins mikinn og þeir vildu,
og sögðust vera að kanna áhrif
ýmissa ístegunda á bragðskynið.
Áður en ísinn var borinn fram
fengu sumir neytendurnir einn
skammt af mjólkurhristingi, aðrir
tvo og hinir engan. Þátttakendum
var sagt að með mjólkurhristingn-
um væri verið að prófa hvort hann
hefði áhrif á hvernig þeir skynjuðu
bragðið af ísnum. Raunverulegur
tilgangur tilraunarinnar var að
kanna hver áhrif „forrétturinn"
hefði á ísneysluna, en ísinn sem
hver nemandi fékk var vandlega
veginn á laun. Allir neyttu góðgæt-
isins í næði og einrúmi.
Viðbrögð þeirra námsmeyja sem
ekki voru í megrun voru eðlileg:
Þær borðuðu því minni ís sem þær
fengu meiri mjólkurhristing. Öðru
máli gegndi um þær sem voru að
megra sig með breyttu mataræði.
ísneysla þeirra jókst að lokinni
neyslu forréttarins. Sennilegust
skýring á þessari hegðun, sem
nefnd hefur verið gagntemprun
(counterregulation), er að náms-
meyjarnar í megrunarkúrnum hafi
sagt skilið við eðlilega temprun
heilans á neyslu. í hennar stað
komi viljastýrð temprun á matar-
æði. Þessi temprun er til skamms
tíma, trúlega eins dags í senn, eða
jafnvel aðeins einnar máltíðar.
Stúlkur í megrunarkúr neyttu að
meðaltali minni mjólkuríss en
stöllur þeirra ef enginn mjólkur-
hristingur kom á undan. Mjólkur-
HEILBRIGÐISMÁL 4/1991 27