Heilbrigðismál - 01.06.1995, Page 9

Tómas Jónasson o.
Blávatnið
Til alls þrifnaðar þarf
vatn; þess vegna er svo
mikið undir því komið
að auðvelt sé að ná í nóg
vatn. í mörgum kaup-
stöðum og sjávarþorpum
er erfið vatnssókn og
vatnsskortur ekki lítill
þröskuldur á vegi allra
þrifnaðarumbóta.
En ekki er allt fengið
þó að vatnið sé nógu
mikið, það verður líka,
heilsunnar vegna, að
vera hreint og óskaðvænt
og sem lúffengast. Besti
svaladrykkur í heimi er
vatn, blákalt vatn.
Guömundur Björnsson
landlæknir (f 1864, d. 1937).
Eir, september 1899.
Snemma beygist
krókurinn
Ásmundur bróðir hans
(Bjarna Pálssonar land-
læknis) tók blóðuppgang
svo mikinn og oft, þá er
þeir gengu í skóla, að ör-
vænt var um líf hans og
ekkert dugði sem reynt
var, fann Bjarni upp á að
gefa honum inn rjúpna-
laufsseyði og græddi það
hann að fullu.
Sveinn Pálsson læknir (f 1762,
d. 1840): Ævisaga Bjarna
Pálssonar. Útg. 1944.
Ekki annað
Ég hef ekki lagst einn
einasta dag og aldrei orð-
ið misdægurt, það get ég
ekki sagt. Ég hef einung-
is lent í bílslysi fyrir
nokkrum árum, og þá lá
ég ellefu daga, þar af
þrjá daga í roti ... Svo
fékk ég heilabólgu þegar
ég var drengur og
mænuveiki fyrir fjórum
árum og var heilt ár frá
verki og má ekki vinna
nema fimm tíma á dag.
En annað er það ekki.
Guðmundur Angantýsson mat-
sveinn, "Lási kokkur" (f. 1901,
d. 1985). MorgunblaðiÖ 1961.
Spurt
Börn og sól
Er það rétt að ungum
börnum sem eru mikið í
sól sé hættara en öðrum
við húðkrabbameini síðar
á lífsleiðinni?
Leitað var svara hjá
Bárði Sigurgeirssyni húð-
sjúkdómalækni.
Tíðni sortuæxla í húð
hefur aukist jafnt og þétt
síðan farið var að skrá
krabbamein fyrir hálfri
öld. Engin önnur illkynja
æxli aukast jafn hratt.
Flest rök hníga að því að
sólargeislarnir eigi
stærstan þátt í þessari
aukningu. Litarefnið í
húðinni ver okkur gegn
hættu á sortuæxlum.
Þannig er tíðnin hærri í
Noregi (fólk ljóst á hör-
und) en á Italíu (fólk
dökkt á hörund).
Börn eru oft mjög við-
kvæm fyrir sólinni og
brenna auðveldlega. Þau
hafa ekki enn náð að
byggja upp litarefni og
ónæmiskerfi þeirra getur
ekki bætt fyrir skemmdir
í húðfrumum sem verða
við sólbruna. Svo virðist
sem sólbruni og löng
dvöl í sól geti haft í för
með sér aukna hættu á
myndun sortuæxla síðar
á ævinni hjá börnum.
Það er því ekki hægt að
leggja of mikla áherslu á
að gæta vel að börnum í
sól, sérstaklega í svoköll-
uðum sólarlandaferðum.
Best er að vera ekki í
sólinni þegar hún er
sterkust (milli kl. 11 og
15) og verja viðkvæma
líkamshluta með klæðn-
aði. Þegar verið er við
sundlaug eða á strönd er
sólin enn sterkari vegna
endurkasts.
Fyrst í stað þarf að
nota sterka sólarvörn á
börn. Ágætt er að byrja
með vörn nr. 12-15 (núm-
erið gefur til kynna að
við getum verið 12-15
sinnum lengur í sól en
án sólarvarnar). Þegar
barnið hefur vanist sól-
inni eftir nokkra daga og
er farið að taka lit má
skipta í sólarvörn nr. 8
og að lokum, ef vel geng-
ur, í vörn nr. 4. Á svæði
sem eru viðkvæm, eða
verða fyrir mikilli sól
(andlit og bak), má halda
áfram að nota sterkari
sólarvörn.
Kóladrykkir og
nýting kalks
Því hefur verið haldið
fram að fosfór í kóla-
drykkjum, og jafnvel
koffein, dragi úr nýtingu
kalks í fæðu þannig að
hætta á beinþynningu
aukist. Hvað er hæft í
þessu?
Leitað var svara hjá
Gunnari Sigurðssyni yfir-
lækni á lyflækningadeild
Borgarspítalans.
Ekki er mikið af fosfór
í kóladrykkjum og það
hefur því lítil áhrif á nýt-
ingu kalks úr fæði. í
kóladrykkjum er talsvert
af koffeini en minna en í
kaffi. Áhrif koffeins hafa
aðallega verið rannsökuð
sem hluti af kaffidrykkju
meðal fullorðinna. Þessar
rannsóknir benda til að
veruleg kaffidrykkja hafi
neikvæð áhrif á kalkbú-
skapinn með því að auka
útskilnað kalks í þvagi.
Ef kalkneysla viðkom-
andi einstaklings er ríku-
leg hefur þetta engin
áhrif en hefur aðallega
áhrif á þá sem fá ekki
nægilegt kalk úr fæðu og
sérstaklega á þá sem
reykja. Væntanlega hefur
koffein í kóladrykkjum
svipuð áhrif en magnið
er mun minna og áhrifin
því líklega óveruleg.
Áhrif gosdrykkjaneyslu
á kalk og beinbúskapinn
eru aðallega óbein, þann-
ig að mikil gosdrykkja-
neysla leiðir oft til minni
neyslu á mjólkurdrykkj-
um. Manneldiskönnun
Manneldisráðs Islands
frá 1990 sýndi að tíunda
hver íslensk stúlka á
aldrinum 15-19 ára fékk
minna en 600 mg af kalki
í fæði daglega sem er
verulega undir þeim
mörkum sem æskileg eru
talin (a.m.k. 800-1000 mg)
og líkaminn og sérstak-
lega beinin þurfa á þessu
vaxtarskeiði. Margt bend-
ir til að ónóg kalkneysla
á vaxtarskeiðinu valdi
meiri líkum á beinþynn-
ingu á síðari hluta æv-
innar og því má segja að
óhófleg gosdrykkjaneysla
í æsku sé óæskileg með
tilliti til beinanna.
HEILBRIGÐISMÁL 2/1995 9