Heilbrigðismál - 01.06.1995, Blaðsíða 23

hugsjón ímyndunaraflsins fremur en skyn-
seminnar. I ljósi þeirrar hugsunar gætum
við sagt að hæfileikinn til þess að lifa skap-
andi lífi sé lykillinn að skynseminni. Gald-
urinn er líkast til sá að gera sérhvert við-
fangsefni að skapandi athöfn. Einungis
þannig getum við unað glöð við hvers-
dagslegt hlutskipti okkar sem einkennist af
endurtekningu. Sú endurtekning kæfir
menn oft í lífsleiða sem þeir reyna að kom-
ast undan með stöðugum áformum um til-
breytingu og upplyftingu. En sú leið mun
aldrei duga. Höfuðverkefnið er að gera
endurtekninguna sjálfa að heillandi áskor-
un því að hún er lífið sjálft. Þetta verður
ekki gert nema með því að ná þeirri sátt
við sjálfan sig sem er forsenda þess að geta
fagnað lífinu. Því sá sem er óánægður með
sjálfan sig, segir Nietzsche á einum stað, er
ávallt reiðubúinn að hefna sín, og við hin
verðum fórnarlömb hans.
Nietzsche gagnrýndi látlaust þá ham-
ingjuleit sem felst í því að koma sér undan
veruleikanum í afslöppun og hvíld, gjarn-
an með hjálp vímuefna sem deyfa tilfinn-
inguna fyrir sjálfum sér og öðrum. Hann
dásamaði hins vegar þá lífsgleði sem felst í
skapandi athöfn og kemur þá oft inn á stef
sem minna á stóuspekina. Þar ber hæst
hugmyndina um að beina kröftum sínum
að líðandi stund og sóa ekki lífsorkunni í
þætti sem við ráðum ekki yfir. í því sam-
hengi nefnir hann gjarnan hugmyndina
um barnið sem leggur sig af fullum heil-
Hversdagslegt
hlutskipti okk-
ar einkennist af
endurtekningu
sem kæfir
menn í lífsleiða
sem þeir reyna
að komast und-
an með stöðug-
um áformum
um tilbreytingu
og upplyftingu.
Hamingjan er
eins konar sátt
við hlutskipti
sitt í heild og
sú sátt er líkast
til óhugsandi
nema mann-
eskja sé heil í
þeim skilningi
að ekki sé mik-
il ósamkvæmni
milli þess sem
hún gerir og
þess sem hún
þráir að vera.
indum í leikinn og nýtur hans í kátri al-
vöru. í ljósi þessa ættum við að líta þannig
á lífið sjálft að þroski manns og hamingja
sé í því fólgin að verða eins og barn. „Að
verða eins og barn. Þar mætast Kristur og
Nietzsche", segir Sigurður Nordal á einum
stað.
Lífsflótti eða lífsfylling
En hin barnslega lífsafstaða á jafnan í
vök að verjast. Raunveruleiki flestra er ríg-
bundinn gildismati og tímaskyni afkasta-
samfélagsins þar sem lífsgleði er fórnað
fyrir stöðuga lífsbaráttu. Atakanlegt tákn
um þennan veruleika er þegar foreldrar
missa af uppeldi barna sinna vegna þess að
þeir eru að borga af of stóru húsi sem er
síðan ekki fullklárað fyrr er börnin eru far-
in úr hreiðrinu. Þetta er aðeins eitt dæmi
um það hvernig við láturn lífið líða hjá án
þess að njóta þeirra samskipta sem við þó
viðurkennum innst inni að gefi mesta lífs-
fyllingu. Aðrir hafa lýst því hvernig þeir
hafa nánast hætt að sjá liti í „grámyglu
hversdagsins" af því að þeir hafa ekki gefið
sér tíma til að staldra við og sjá litbrigði
jarðar. Þessi litlausa lífssýn elur af sér þá
hugsun að hamingjan leynist í einstökum
sælustundum eða „happy hours" sem gefa
mönnum færi á að flýja sjálfa sig og aðra.
Slíkur lífsflótti á sér margvíslegar skýr-
ingar en sú helsta er eflaust sú áð okkur
skortir sálarfrið. Nú eru á boðstólum ýmsar
leiðir til þess að jafnvægi komist á sálarlíf
manna og þeir byggi líf sitt á gildismati sem
veiti þeim lífsfyllingu. Sumar þessara leiða
eru ekki annað en lífsflótti í annarri rnynd
því að þær horfa framhjá þeirri ábyrgð sem
hver manneskja ber á sínu eigin lífi.
Þær hugmyndir sem ég hef reifað í þess-
ari grein eru um margt ólíkar en rauði
þráðurinn í þeim er sá að hver er sinnar
gæfu smiður. Gæfusmiðurinn ræður ekki
því efni sem hann fær, en hann er ábyrgur
fyrir því hvað hann gerir úr því. Maður
verður að spila eins vel og hægt er úr þeim
spilum sem gefin eru. Það gerir rnaður best
með því að móta sinn innri mann því ekkert
utanaðkomandi getur gert mann hamingjusam-
an. Þetta er hinn mikli lærdómur sem hin
forna speki hefur enn að færa. Við sjáum
því að þegar allt kemur til alls er gott sálar-
ástand forsenda þess hugarástands sem
hamingjan er.
Dr. Vilhjálmur Árnason er dósent í heim-
speki við Háskóla íslands. Áður hafa birst
greinar eftir Imnn í Heilbrigðismáium um
kostnað við heilbrigðisþjónustu (1/1993) og
frelsi einstaklinga (2/1993).
HEILBRIGÐISMAL 2/1995 23