Heilbrigðismál - 01.06.1995, Page 14

sínu fyrir sýklalyfjum. Óhófleg
notkun sýklalyfja á þar stærstan
hlut að máli. Skulu hér nefndir
tveir sýklar sem svo er háttað
um.
Annar sýkillinn er lungnabólgu-
baktería (streptococcus pneumoni-
ae) sem veldur oft og tíðum
lungnabólgu, eyrnabólgu og stund-
um heilahimnubólgu. Þessi bakter-
ía hefur ávallt verið næm fyrir
penisillíni. A undanförnum árum
hefur penisillínónæmi breiðst hratt
út og er nú svo komið að rúmlega
20% af öllum lungnabólgubakter-
íum eru ónæmar fyrir penisillíni og
af þeim eru meira en 80% ónæmar
fyrir mörgum sýklalyfjum. Þetta
lyfjaónæmi er einkum bundið við
ákveðna gerð lungnabólgubakter-
íunnar sem virðist eiga uppruna
sinn að rekja til Spánar.
Hinn sýkillinn er berklabakter-
ían. Þótt lyfjaónæmar berklabakter-
íur hafi verið þekktar frá því að lyf
gegn berklum fundust hefur verið
hægt að komast hjá vandanum með
því að gefa fleiri en eitt berklalyf
samtímis. Nú hefur það gerst, eink-
um þar sem alnæmissmit er út-
breitt, að berklar hafa breiðst út og í
sumum tilvikum eru berklabakter-
íurnar ónæmar fyrir öllum þekkt-
um berklalyfjum.
Hæfni örvera til að valda sjúkdómi
hefur einnig breyst og má þar
nefna venjulegar hálsbólgubakter-
íur sem áður ollu skarlatssótt. A
undanförnum áratug hefur borið á
nýjum eiginleikum þessara baktería
sem nú valda losti, nýrnabilun, nið-
urgangi og húðflögnun. Þetta
kunna að vera eiginleikar sem
þessar bakteríur höfðu áður fyrr og
eru nú að endurheimta. Þá hafa
venjulegir saurgerlar öðlast nýja
eiginleika sem virðast bundnir við
iðnvædd þjóðfélög. Menn geta
Hættur á
næsta leiti
Árið 1967 voru nokkrir apar
fluttir frá Uganda til Marburg í
Þýskalandi. Við komuna þangað
sýktustu aparnir af torkennilegri
veirusótt sem drap þá alla. Fjöldi
starfsmanna sem hirti apana í
Þýskalandi smitaðist og lést um
Ebólaveiran varð mörgum að
bana í Zaire fyrr á árinu. Ibú-
amir urðu óttaslegnir, sem von
var, og ráðstafanir vom gerðar til
að hindra útbreiðslu veimnnar.
fjórðungur þeirra. Fyrst í stað var
talið að sjúkdómurinn væri land-
lægur meðal apa í Uganda. Við
eftirgrennslan kom í ljós að svo
var ekki og ekki tókst að finna
neinn annan hýsil Marburg-veir-
unnar. Eftir þennan atburð hefur
verið lýst nokkrum faröldrum í
Mið-Afríku sem stafa af ná-
skyldri veiru, kenndri við Ebóla,
nú síðast vorið 1995. Fyrstu ein-
kenni þessara sýkinga eru
skyndileg vanlíðan, vöðvaverkir,
liðverkir, höfuðverkur, hálssær-
indi og hvarmabólga. Gangur
sjúkdómsins er hraður og honum
fylgja kviðverkir, niðurgangur,
gula og blæðingar í húð og innri
líffærum. Dánarorsök er að jafn-
aði lost og er dánartíðni allt að
80%. Sértæk meðferð er óþekkt.
Smit berst milli manna sem kom-
ast í snertingu við mengað blóð
eða aðra líkamsvessa. Það er
einkum þrennt sem komið hefur
í veg fyrir að faraldur hafi náð að
breiðast út: Stuttur meðgöngu-
tími sjúkdómsins (tveir til tíu
dagar), há dánartíðni og smitleið
veirunnar.
Áhyggjuefni er ef veiran næði
að berast frá manni til manns
með úðasmiti (hósta og hnerra).
Árið 1989 kom upp Ebólafarald-
ur meðal apa sem fluttir voru frá
Filipseyjum til Bandaríkjanna og
var dánartíðni há. Talið var að
aparnir hefðu smitað hver annan
með úðasmiti, enda í aðskildum
búrum. Reynslan frá Marburg
hafði kennt mönnum að viðhafa
smitgát í návist nýinnfluttra apa
og ekki var um beina snertingu
við apana að ræða. Því kom mjög
á óvart að nokkrir apahirðar
skyldu smitast, þó án þess að
veikjast. Ef til vil var ástæðan sú
að úðasmit hafi borist til mann-
anna en í svo litlu magni að ekki
varð úr sjúkdómur.
Því er eins farið með Ebóla-
veiruna eins og Marburgveiruna
að náttúrulegur hýsill hefur
aldrei fundist. Ljóst er þó að veir-
an leynist í hitabeltinu víðar en í
Mið-Afríku. Vonandi finnur veir-
an aldrei greiðan farveg að
mönnum.
H.B.
14 HEILBRIGÐISMÁL 2/1995