Heilbrigðismál - 01.06.1995, Blaðsíða 21

Þeirri skoðun
er stöðugt hald-
ið að fólki að
hamingjan velti
á því að svala
sem flestum
löngunum og
markvisst er
stefnt að því að
búa til nýjar
langanir. Þetta
deyfir sýn okk-
ar á mikilvægi
hinnar líðandi
stundar.
Það er mannin-
um eiginlegt að
hafa áhyggjur
af sjálfum sér í
þeim skilningi
að hann lætur
sig líf sitt
varða.
að sætta okkur við það sem að höndum
ber. Allar okkar skapraunir stafa af því að
við reynum að stjórna því sem við ráðum
ekki við, og með því að eyða orkunni í hið
óviðráðanlega missum við stjórn á því eina
sem við höfum vald á, en það er okkar eig-
in líðan og sálarró. Ein alþekkt leið að
þessu markmiði er að venja sig á að líta á
björtu hliðarnar fremur en að dvelja við
áhyggjuefnin.
Það leiðir af kenningu Epiktets að allt
böl er huglægt og við eigum að geta sneitt
hjá því með réttri þjálfun og dómgreind.
Við þurfum að hætta að sækjast eftir fyrir-
bærum sem við ráðum litlu um, svo sem fé
og frama, og beina löngunum okkar að
æskilegum fyrirbærum sem við getum
stjórnað, svo sem nægjusemi og sálarfriði.
Að sama skapi ættum við að hætta að
beina andúð okkar að fyrirbærum eins og
dauða og veikindum, sem ekki eru á okkar
valdi, og reyna fremur að forðast ótta, reiði
og önnur óæskileg viðbrögð sem koma
okkur úr jafnvægi en velta á okkur sjálfum.
Takist manni þetta mun hann aldrei mæta
vonbrigðum og vansæld en það útheimtir
mikla ögun og sjálfsþekkingu.
Stóuspekin virðist höfða ákaflega vel til
nútímans á margan hátt. Það einkennir ef
til vill ekki síst stöðu vestrænna manna í
nútímanum að þeir hafa sveigt veruleikann
undir tæknivald sitt, en eiga oft í mestu
örðugleikum með að bera ábyrgð á sjálfum
sér. Við erum umkringd hvers konar lífs-
þægindum og gleðigjöfum en finnum ekki
þann sálarfrið sem við þörfnumst. Það er
því áreiðanlega engin tilviljun að nútíma-
sálfræðingar eru farnir að sækja í sjóð
manna eins og Epiktets til þess að auð-
velda hrjáðum nútímamanninum að frelsa
sjálfan sig úr viðjum vondra lífshátta.
Nú eða aldrei
Af stóískri hugsun má draga ýmsar
ályktanir sem auðvelda mönnum að ná
tökum á tilveru sinni. Ein hin mikilvægasta
þeirra varðar „tímanleika" mannsins. Þar
eð við ráðum hvorki yfir því liðna né hinu
óorðna, þá ættum við ekki að hafa áhyggj-
ur af því heldur beina orku okkar og at-
hygli að líðandi stund, „láta hverjum degi
nægja sína þjáningu", eins og Kristur orð-
aði þessa lífsreglu. Eitt meginböl nútíma-
manna, tímabundinna í erli dagsins, er eins
konar frestun á hamingjunni; hún er alltaf
fyrir handan næsta horn. Ekki í dag, held-
ur á morgun, eða hinn þegar ég verð búinn
að þessu eða hinu. Þá fyrst verður gaman.
Þess vegna er mjög þarft að minna á þá
hugsun að eina gleðistundin sem okkur er
örugglega gefin er hér og nú, andartakið
sem við lifum og hrærumst í hverju sinni.
Það er athyglisvert hve margir hugsuðir
hafa lagt áherslu á mikilvægi þess að geta
notið líðandi stundar. Við höfum það
reyndar oft til marks um ábyrgðarleysi
manns að hann „lifi bara fyrir líðandi
stund" og skeyti ekkert um áhrif þess á
aðra eða fyrir framtíð sína. Það virðist því
vera hægt að „lifa í núinu" á tvenns konar
máta. Annars vegar á óábyrgan hátt sem
einangrar augnablikið frá öðrum tímavídd-
um og sker þannig á allar skuldbindingar.
Þetta er lífsmáti flysjungsins eða fagurker-
ans, sem Soren Kierkegaard kallaði svo, og
taldi að væri vís vegur til leiðinda og ör-
væntingar, því slíkur maður siglir alltaf á
yfirborði hlutanna og nær hvorki að tengj-
ast sjálfum sér né öðrum. Þegar menn aftur
á móti lifa ábyrgir í andránni gefa þeir sig
alla í það sem þeir taka sér fyrir hendur en
flýja ekki af hólmi á vit einberra vona eða
endurminninga. Þetta er á engan hátt í
andstöðu við það að búa £ haginn fyrir
framtíðina eða að standa við skuldbinding-
ar; höfuðatriðið er að gera sér grein fyrir
takmörkum þess sem maður getur gert hér
og nú og takast á við það.
Það er ljóst að nútímalífshættir ala tölu-
vert á óánægju fólks. Fólk sem kann að
slappa af og njóta lífsins fellur ekki vel inn
í afkastasamfélagið. „Honum féll aldrei
verk úr hendi" er óskaáritun margra á
bautasteininn. Neyslu- og markaðssamfé-
HEILBRIGÐISMÁL 2/1995 21