Heilbrigðismál - 01.06.1995, Blaðsíða 20

Tómas Jór
því að rata meðalhófið milli tveggja öfga,
sem báðar eru lestir. Þannig er hugrekkið
meðalhóf á milli ragmennsku og fífl-
dirfsku, og gjafmildin meðalhóf á milli
nísku og eyðslusemi. Sérstaklega þurfa
menn að fara vel með allar lífsnautnir, en
jafnframt er það vísbending um skapgerð
manna af hverju þeir hafa ánægju. Aristó-
teles telur að ánægja eigi ekki að vera
markmið manna, heldur komi hún sem
eðlilegur fylgifiskur allra góðra verka og
fullkomni þau. Ánægja er ávallt mikilvæg-
ur þáttur í farsældinni því sá sem lifir vel
er ánægður með sjálfan sig og það er sú
ánægja sem ræður úrslitum um hamingj-
una.
Varanleg ánægja
Gagnstætt þessu hélt Epíkúr því fram að
ánægjan væru hin æðstu gæði og að mann-
inum væri eðlilegt að sækjast eftir henni.
En til þess að hafa raunverulega ánægju af
lífinu verða menn að þroska dómgreind
sína sem segir þeim hvaða ánægja er var-
anleg og án illra eftirkasta. Epíkúr býður
því ekki upp í neitt ánægjusvall við stund-
lega græðgi og losta, heldur segir hann hið
góða líf felast í hófsamlegri og heilsusam-
legri svölun langana og ræktun skyn-
seminnar. Best er að koma sér þannig fyrir
að geta lokað sig af frá skarkala heimsins
og njóta líkamlegra og andlegra nautna í
góðra vina hópi.
Epíkúr greindi á milli náttúrulegra lang-
Með því að
eyða orkunnií
hið óviðráðan-
lega missum
við stjórn á því
eina sem við
höfum vald á,
en það er okkar
eigin líðan og
sálarró.
Eitt meginböl
nútímamanna
er frestun á
hamingjunni;
hún er alltaf
fyrir handan
næsta horn.
Eina gleði-
stundin sem
okkur er örugg-
lega gefin er
hér og nú, and-
artakið sem við
lifum og hrær-
umst í hverju
sinni.
ana og tilbúinna. Með náttúrlegum löngun-
um á hann við þær sem nauðsynlegt er að
fullnægja til þess að manneskjan haldi lík-
amlegri heilsu og andlegu jafnvægi. Þótt
Epíkúr álíti að andlegar nautnir séu bæði
hreinni og varanlegri en líkamlegar, þá fer
hann ekki í grafgötur um það að. góð melt-
ing og maganautn sé undirrót allrar vellíð-
unar. Meðal tilbúinna langana telur hann
eftirsókn eftir auði og frægð, ásamt
skemmtanafíkn og valdagræðgi. Slíkar
langanir eru ekki einungis ónauðsynlegar, ,
heldur skaða þær heilsu manna og raska
sálarró þeirra. Til að ná þeirri ró kenndi
Epíkúr að menn skyldu keppa að því að
hafa sem fæstar langanir, því með því móti
gætu þeir best forðast þann sársauka er
fylgir ófullnægðum löngunum. Vilji menn
auðga líf sitt er ráðlegra að draga úr óskum
sínum fremur en að fullnægja fleiri löngun-
um. Ekkert er líklega andstæðara lífsstíl
nútímans.
Það leiðir af afstöðu Epíkúringa að í
hamingjuleitinni sé vænlegast að einbeita
sér að sínum innri manni og reiða sig ekki
á veraldargengið. En Aristóteles hafði bent
á að til þess að farnast vel í lífinu dugi ekki
alltaf þessir innri þættir því ef allt lífið er
manni mótdrægt er varla hægt að segja að
hann sé farsæll. Hér er komin skýringin á
því hve hamingjuhugtakið er tengt hug-
myndum um heppni eða lánsemi. „Gæfan
fylgi þér", segjum við og vitum að hún er
oft komin undir margvíslegum þáttum
sem við ráðum litlu um. Hér er um að
ræða þætti eins og heilsufar, afkomu,
barnalán og veraldargengi yfirleitt. Þetta
eru óneitanlega mikilvægir þættir en ef
þessari hugsun er fylgt of langt eftir fara
menn að trúa því að hamingja þeirra sé al-
gerlega undirorpin þessum ytri skilyrðum.
Það kann ekki góðri lukku að stýra því þá
gleymast þau grunnsannindi að ekkert get-
ur gert mann hamingjusaman ef sálin er
ekki í sæmilegu jafnvægi.
Lykill að lífshamingju
Engir ganga þó lengra í því að hafna hin-
um ytri skilyrðum hamingjunnar en stóu-
spekingar. Ég kýs að staldra hér við hug-
myndir Epiktets en bók hans Hver er sinnar
gæfu smiður hefur verið þýdd á íslensku.
Epiktet telur að lykillinn að listinni að lifa
sé sá að kunna að greina á milli þess sem er
undir okkur komið og hins sem er ekki á
okkar valdi. Menn þurfi að átta sig á því að
allir ytri atburðir gerist af nauðsyn og þeir
ráði engu nema viðbrögðum sínum við
þeim. Við þurfum því öðru fremur að
temja okkur æðruleysi og hugarró til þess
20 HEILBRIGÐISMÁL 2/1995