Heilbrigðismál - 01.06.1995, Blaðsíða 33

Jóhannes Long
Minna reykt á meðgöngu
Grein eftir Reyni Tómas Geirsson, Elísabetu A. Helgadóttur og Lindu B. Helgadóttur
Reykingar kvenna á meðgöngu
hafa verið vaxandi áhyggjuefni eft-
ir því sem þekking hefur aukist á
áhrifum sígarettureyks á frjósemi,
starfsemi fylgju, súrefnismettun og
vöxt fósturs og vöxt og viðgang
ungbarna. Konur sem reykja missa
oftar fóstur snemma á meðgöngu
og börnin fæðast um einni mörk
minni að meðaltali en börn þeirra
mæðra sem ekki reykja.1 Það eru
mikilvægustu vefirnir á borð við
vöðva, bein, heila og ýmis innri líf-
færi sem verða léttari, en fituvefir
ná svipaðri þyngd og hjá börnum
annarra.2 Ef konan hættir að reykja
á fyrri hluta meðgöngu (fyrir sex-
tándu viku) eða áður en mesti vaxt-
artími fósturs byrjar virðast áhrif á
þyngd barnanna minni. Þó börnin
nái öðrum börnum hvað þyngd
varðar þegar frá líður eiga börn frá
heimilum þar sem reykt er mun
oftar við eyrnabólgur og öndunar-
færasjúkdóma að stríða.
Heilbrigðisstarfsfólk hefur því
mikilvægu hlutverki að gegna við
að reyna að draga úr reykingum
þungaðra kvenna. Þær eru flestar
tiltölulega ungar (meðalaldur
mæðra á íslandi er 27-28 ár) og oft
tilbúnar til að hætta að reykja á
meðgöngu vegna hins ófædda
barns síns. Tilraunir til að draga úr
reykingum bera því oft árangurv’
Reykingar meðal þungaðra
kvenna á Landspítalanum voru
kannaðar árið 1987 og þá reyndust
34% reykja á meðgöngu, þar af 27%
daglega, en meiri hluti þeirra sem
reyktu höfðu minnkað reykingarn-
ar.4 Yngstu mæðurnar reyktu
minna en þær eldri. Rúmlega 15%
kvenna hættu reykingum meðan
þær reyndu að verða þungaðar og
14% hættu að reykja á meðgöng-
unni. Þriðja hver verðandi móðir
sem talað var við hafði aldrei reykt.
Önnur athugun á reykingum
kvenna í þungun, sem gerð var
tveim árum áður á Landspítalan-
um, sýndi svipað hlutfall kvenna
sem reyktu á meðgöngu (32%). Þetta
var líkt því sem var á sama tímabili
annars staðar á Norðurlöndunum
og á Bretlandseyjum. Hlutfallslega
fleiri breskar, norskar og danskar
konur reyktu, en aðeins færri
finnskar og sænskar. I Svíþjóð hef-
ur konum sem reykja á meðgöngu
fækkað hlutfallslega á síðustu árum.
Haustið 1993 var gerð ný könnun
á reykingum meðal kvenna á með-
göngu í tengslum við athugun á
vinnu og vinnuforföllum hjá kon-
um sem fætt höfðu á Kvennadeild
Landspítalans.5 Alls tóku 407 konur
þátt í athuguninni. Af þeim fæddu
206 í september og 201 í nóvember.
Konurnar svöruðu spurningalista
tveim dögum eftir fæðinguna þar
sem spurt var hvort þær reyktu og
sögðust þá 34 konur í september-
hópnum reykja (16%). Miðað við
fyrri vitneskju um reykingar þung-
aðra kvenna hér á landi þótti þessi
tala lág og tók sennilega aðeins til
reykinga í kringum fæðinguna eða
strax eftir hana. Konurnar í nóv-
emberhópnum voru því spurðar
nokkru ítarlegar um reykingar.
Sögðust þá 29% hafa reykt einhvem
tímann á meðgöngunni, en aðeins
9,5% sögðust enn reykja þegar þær
voru spurðar tveim dögum eftir
fæðinguna. Þetta benti til að tvær af
hverjum þrem konum sem reyktu á
meðgöngunni hefðu verið hættar
þegar kom að fæðingu eða þegar
bamið var komið í heiminn.
Um 19% kvenna sem voru að
fæða sitt fyrsta barn reyktu og 24%
annarra mæðra. Meðal kvenna sem
voru 20 ára og yngri reyktu níu við
lok meðgöngu (22,5%), í aldurs-
flokknum 21-25 ára reyktu 32
(35,5%), af 26-30 ára konum reyktu
aðeins 23 (18%), meðal 31-35 ára
kvenna 24 (25,5%) og átta konur 36
ára og eldri sögðust reykja (18,5%).
Því virðist sem þriðja hver til
fimmta hver kona reyki á með-
göngunni nú í stað þriðjungs í fyrri
könnunum og margar hætta eða
reyna að hætta þegar barnið fæðist.
Færri konur á síðari frjósemiskeið-
um virtust reykja á árinu 1993 mið-
að við árið 1987.
Heldur virðist því sem dregið
hafi úr reykingum meðal þungaðra
kvenna á síðustu sjö til átta árum,
þó líklega muni sumar þeirra sem
hætta reykingum á tímanum kring-
um fæðinguna byrja að reykja aftur.
Sá reyklausi tími sem vinnst hlýtúr
þó að vera bæði móður og barni til
gagns. Áróður gegn reykingum,
bæði almennt í þjóðfélaginu og
af hálfu heilbrigðisstarfsfólks í
mæðravernd, á eflaust þátt í þess-
ari jákvæðu breytingu.
Heimildir:
1. N. B. Fredrichson, H. Gilljam: Smoking
and reproduction. Acta Obstet Gynecol Scand
1992;71:580-592.
2. N. J. Secher, J. Hjortdal, V. Hjortdal:
Smoking affects fetal growth selectively. Acta
Obstet Gynecol Scand 1990;1990;69:469-471.
3. A. Valbo, G. Nylander: Smoking cessation
in pregnancy. Acta Obstet Gynecol Scand
1994;73:215-219.
4. Gígja Sveinsdóttir, Sigurbjörg Ólafsdóttir,
Reynir Tómas Geirsson: Reykingar íslenskra
kvenna á meðgöngu. Læknablaðið 1990;76:111-
115.
5. Elísabet A. Helgadóttir, Linda B. Helga-
dóttir, Reynir Tómas Geirsson: Vinna og
vinnuforföll í meðgöngu. Læknablaðið
1995;81:385-391.
Reynir Tómas Geirsson dr. med. er
prófessor við Læknadeild Háskóla ís-
lands og forstöðumaður Kvennadeildar
Landspítalans. Elísabet A. Helgadóttir
og Linda B. Helgadóttir eru aðstoðar-
læknar á KvennadcUd Landspítalans.
HEILBRIGÐISMÁL 2/1995 33