Fróðskaparrit - 01.01.2005, Qupperneq 9

FRÆNDA-.L
7
er ein approksimantur. Hetta verður ljóð-
skrivað sum [j], sbr. eisini Rischel (1961)
og Thráinsson et. al. (2004). Ein meting av
framburðinum í eldri føroyskum er í Sørlie
(1965). Sørlie heldur her, at framburðurin
hevur verið tað, sum vit í dag kunnu ljóð-
skriva sum [j].
Tað hevur verið ført fram, at r í føroys-
kum broytist frá at vera ein approksimantur
[j] til ein retrofleksan approksimant, [J,
t.e. tað sama ljóðið, sum vit longu hava í
hoyrdi, t.e, eitt [.(]. Hetta retrofleksa ljóðið
er nú ikki bara í eitt nú hoyrdi, men eisini í
renna, vera, ver, har tað fyrr var eitt rullandi
ljóð [r] , sambært J. H. W. Poulsen (1989).
Avirkanin stavar frá, pástendur Poulsen,
enskum, og eru tað serliga plátuvendarar,
sum brúka ljóðið:
“Det gár især ud over udtalen av r, der er
blevet mere frikativ eller likvid end tidligere,
da det var mere ‘rullet’” (Poulsen, J.H.W.
1989:54).
Eg skal her gera vart við, at føroyskt r held-
ur hevur verið, og er, ein approksimantur,
t.e. [j], hóast summi hava eitt rullandi [r]
- sbrt. Færøsk Anthologi var tann rull-
andi framburðurin serliga sunnanfjørðs
(FA: 1891:440).
Kannað verður
Tað, sum eg her fari at kanna, er:
1. Broytist r í føroyskum frá einum
alveolarum approksimanti/frikativi
til eitt retroflekst ljóð.
2. Um so er, er tað ávirkan frá amerik-
anskum?
3. Ber til at forklára tað retrofleksa
ljóðið annarleiðis, t.e. at tað er tað
retrofleksa allofonið av r, tað, sum
vit hava í eitt nú hoyrdi, sum voldir
broytingini?
Til tess at fáa hetta lýst betur, fekk eg sjey
næmingar í Miðvágs-Sandavágs skúla, allir
ljúrtan ára gamlir, at lesa inn á band nakrar
setningar av einum orðalista. Orðini eru
aftast í greinini undir Uppískoyti. Heimild-
arfólkini lósu upp setningar sum: eg sigi
orðið renna nú, og er tað bara r í renna,
sum hevur okkara áhuga, sjálvt um vit eis-
ini fáa orðið frítt - t.e, her sigur heimildar-
fólkið eitt r ímillum sjálvljóð.
Tey fyrstu fimm orðini eru: renna, vera,
ver, æra, meira. Hesi eru vald, tí r stendur
fremst í einum orði (renna), tað stendur
ímillum sjálvljóð (vera, æra, meira) og síðst
í einum orði (ver).
Ein annar spurningur, sum stingur seg
upp, er, um framburðurin av r er treytaður
av hjáljóðinum aftanfyri. T.e. um fram-
burðurin er allofoniskt treytaður. Her vita
vit longu nú, at so er, og eru kanningar
gjørdar av hesum, sbr. Hagstrom (1970).
Men hetta skuldi eisini takast við her fyri at
fáa heildarmyndina franr. Framburðurin av
r framman fyri dental-alveolar ljóð er retro-
fleksur, t.e. í orðunum errir, vers, darl,
vard og art í uppískoytinum. 011 fonemini
her, t.e. /n, s, 1, d, hd/ eru alveolar-dental
ljóð. Hesi broytast til retrofleks ljóð [r^ g, [,
4, hc]J av tí frammanfyristandandi /--inum,
sum varð retroflekst [.(].
Eg kannaði eisini framburðin framman
fyri onnur hjáljóð, t.e. armur og arvur.
Síðani varð hugt at krakkur, fremja,