Fróðskaparrit - 01.01.2007, Qupperneq 14

12
Tukthús, arbeiðshús og fátækragarður
Initiatives of workhouse/poorhouse building in the 18th and 19th
century Tórshavn
Elin Súsannci Jacobsen
Fróðskaparsetur Føroya, Søgu- og Samfelagsdeildin, Jónas Broncks gøta 25, Tórshavn
Email: elinsj@setur.fo
Abstract
This paper is a study of the intended building of a work-
house in the Faroe Islands in the late 18lh century, orig-
inally in connection with a law refonn introduced to re-
strict begging and vagrancy of the poor. Explicit aims
were to install a work ethic and moral uplift of the crim-
inal poor, and to promote new industries, especially
manufacture. The plans were aborted after some years,
but resumed in three instances in the 19th century, mod-
elled by contemporary poor politics and criminal poli-
tics, thc spirit of which was to use imprisonment witli
hard labour rather than corporal punishment for law-
breaking, sueli as begging and stealing.
The workhouse never came into being, and com-
plaints of begging vagrants continued. Public officials
in charge of implemcnting the planned institutions saw
a main obstacle to restricting begging in the failure of
farmers and other well-to-do people to give up the old
habit of giving alms to the poor rather than reporting
them to the police authorities for proseculion.
This ambiguity is interpreted as on one hand open-
ness to modemization in the spirit of Enlightenment,
and on the other hand a slowness to concede the power
of discriminating between right and wrong, between
worthy and unworthy beggars, and a scepticism in an
extcnded system of police and juridical authorities.
Úrtak
Evnið í hesi grein er ætlanir um at stovna tukthús í
Havn, upprunaliga sum partur av herdum stríði móti
ullarbidding og reiking um landið, og við fyrimynd í
líknandi stovnum í øðrum pørtum av danska-norska
kongsríkinum. Umframt at vera fongsul vórðu tukt-
hús í samtíðini umtalað sum búskaparligar og sosialar
nýskipanir, sum klekingarstøðir fyri nýggjar vinnu-
greinir og sum siðbøtandi stovnar, har lógbrótarar
skuldu tyktast til góðan arbeiðssið til egið og sam-
felagsins gagn. Tíðarandin var í størri mun at nýta
revsiarbeiði heldur enn likamsrevsing fyri t.d. stuldur
og bidding.
Tukthúsætlanin varð fyrstu ferð borin fram í
1770-árununt og uppafturtikin í fleiri umførum í 19.
øld, men varð ongantíð framd í verki, og klagurnar
um ullarbidding og reiking um landið hildu fram.
Embætismenn sóu tað sum eina høvuðsgrund til ta
áhaldandi biddingina, at fólk hildu fram at geva bidd-
arum gávur og olmussur heldur enn at melda teir.
Hesin hugburður verður tulkaður sum ein tví-
støða: bæði sum opinleiki fyri samfelagsbroytingum
í anda upplýsingartíðarinnar, og sum trekleiki at lata
frá sær vald at skilja millum rangt og rætt, millum
verdugar og óverdugar biddarar, til politi- og rættar-
myndugleikar, og ivasamt álit á hesar myndugleikar.
Inngangur
1 hesi grein skal verða greitt frá ætlanum um
at stovna tukthús í Føroyum, í fyrsta umfari
seinast í 1700-árunum, og líknandi stovnar
í seinni umførum eftir aldarskiftið 1800. Lat
tað verða sagt beinan vegin, at hesar ætlanir
ongantíð vórðu framdar í verki. Men við
tað, at til skjals er rættiliga umfatandi
brævaskifti millum ymsar myndugleikar í
Føroyum og Danmark, ber til at gera sær
eina mynd av, hvørjar umhugsanir lógu til
grund fyri hesum ætlanum, og hví tær hóast
alt ongantíó vórðu settar í verk.
Tukthús vóru fongsul, har fangarnir
vórðu settir til arbeiðis sum ein part av revs-
ingini. Tukthús høvdu verið lcend í Evropa
Fróðskaparrit 55. bók 2007: 12-28
J