Samtíðin - 01.06.1943, Qupperneq 13
SAMTÍÐIN
U
Biörn Siglúston: | TUNGAN 1. |
Pidginmál og þegnréttur tökuorða
ERLENT er ekki íslenzkt, hvorki
orð né þegnar. Maður, seni
gerist hér ríkisborgari, telst þaðan af
Islendingur og er það, líkt og Gísli
Súrsson, Gottskálk Nikulásson, og
allniargir núlifandi útlendingar, sem
lært hafa tunguna, eru orðnir hér
ríkisborgarar, en sviptir fyrra þegn-
rétti sínum. Orð, sem í tungunni er
notað, er danskt eða enskt, ef það
heldur dönsku eða ensku formi. En
það missir danskan eða enskan
„þegnrétt“ sinn samstundis og mérin
taka að hreyla ])ví eða beygja lil ein-
hvers samræmis við islenzkuna.
Fyrir því orði liggur annaðhvort að
deyja heimilislaust eins og þegnrétt-
arlausir flóttamenn eða lagast svo
algerlega að íslenzku formi, að þegn-
réttur þess verði viðurkenndur. Þess
vegna segi ég: Engin erlend orð eru í
íslenzku, — mega ekki vera þar og
munu aldrei verða þar.
1 þessu sambandi skiptir það engu
máli, að í orðabókum tungunnar get-
ur stundum erlendra orða, sem á
slæðingi hafa verið, óbeygð að mestu,
innan um íslenzkt mál án þess að
verða lifandi hlutar þess.
Tekið skal fram um tökuorð, sem
þegnrétt Iiafa fengið, að í vandaðri
íslenzku eiga fæst þeirra heima fyrr
en öldum eftir, að þau voru upp tek-
in, og eru það miklu strangari lcjör-
gengisskilyrði en gilda um þá menn
sem islenzkur þegnréttur er veiltur.
Eins og þeir einir fá þegnréttinn,
sem gegnt hafa starfi eða hlutverki í
þjóðlífinu um skeið, er þegnréttui
tökuorða bundinn því skilyrði, að
eittlivað sé með orðin að gera og þau
rými ekki að þarflausu burtu inn-
lendum orðum. Þess vegna hefur
fjöldi danskra orða horfið eftir langa
eða skamma dvöl, og ensk orð á
hvers manns vörum geta orðið nærri
eins skammæ og blæjubrími ástands-
vetrar.
Hvinileið eru útlend orð, sem
flækjast hér, en þau þeirra, sem ná
að samlagast tungunni, eru stundum
til nytja og sjaldan mikil spjöll að.
Látum órædd að sinni orð úr kelt-
nesku máli og engilsaxnesk orð frá
fyrstu öldum þjóðarinnar, þólt sum
eins og lafði (kvk.), reykelsi, púki og
kapall heri útlenzkumerkin enn.
Verzlunarorð, seln bárust snemma í
málið úr Garðaríki eða með Frísum,
og elztu latínuorðin íslenzku þykja
nú flest orðin góð og gild (pallur,
silki, stóll, torg, dúkur, kuggur,
tunna, dreki, kyndill, engill, klerkur,
skóli, sáhnur o. s. frv.).
Lágþýzk tökuorð, sem komu með
Hansakaupmönnum og sum raunar
fyrr, eru mörg orðin góð islenzka
(angist, jurt, klókur, knapi, krankur,
lak, lest, padda, pakki, pottur, riddari,
skerfur, skrá, skúta, skytta, stampur
o. m. f 1.). Önnur eiga skilorðsbund-
inn þegnrétt (konst eða kunnst eða
kúnst, lukka og lukkulegur, mögu-
legur og möguleiki, jungur, jung-