Samtíðin - 01.10.1943, Page 20
16
SAMTÍÐIN
Björn—Slgfússon: | TUNGAN 4. |
Glundroði falla er glötun orðlistar
KRUM SAMAN fallanotkun
ensku og íslenzku. f öndverðu
var fallanotkunin eins að kalla, því
að vér Englendingar „erum einn-
ar tungu, þótt görzk hafi mjök önn-
ur tveggja eða nökkut báðar,“ eins
og margspakur málgarpur Hauk-
dælaskólans orðaði þetta um það
leyti, sem Ari lézt, Þorgilsson. Nú
eru 2 föllin horfin úr ensku nema
leifar í beygingu sumra fornafna,
en íslenzkan hefnr ekkert látið af
sinni fjölhrevtni. Það þýðir, segja
sumir, að hún hefur dregizt aftur
úr, spyrnt gegn þróun. Aðalalriði
þeirrar þróunar, sem við er átt, er
raunar ekki hvarf fallbeygingar
Iieldur afnám hinnar frjálsu orðarað-
ar, sem einkenndi germanskar tung-
ur og varð íslendingum að list og
nauðsyn í ljóðagerð allri og snjöllu
málfari. Sé íslenzkan svipt því frelsi,
verður ekki orl með liáttum stuðla
og rimsins dýra né leikið að liugtök-
um, svo að minni á það, er að hand-
söxum var leikið og gripin þannig,
að inörg sáust í senn á lofti.
íslendingar vilja ekki missa neitt
af föllunum úr tungunni né frelsið
í orðaröð, sem krefst fallanotkunar,
ef mál á að skiljast. Það sakar ekki,
þótt sagnir eins og Ijúka og loka
hafi nú jafnan með sér þágufall í
stað þolfalls, sem var í clzla máli,
og forsetningin án stýri nú eignar-
falli, en stýrði í öndverðu þolfalli og
stundum þágufalli. Þessar og þvílík-
ar hreylingar hafa ekkert breytt eðli
tungunnar né orðið að varanlegum
glundroða, því að þjóðin öll er löngu
búin að fallast á þær. En breytingar,
sem glundroða valda, eru dæmdar
bart, unz menn kunna að sætta sig
við þær almennt, og breytingar á eðli
tungunnar má aldrei þola.
Enskan með liina lögbundnu orða-
röð er ágætt mál til síns brúks, en
íslenzka má aldrei hneigjast í sömu
átt. Glundroði í föllum getur gert
málið svo tvírætt og spillt því svo
margvíslega, að hann verði bana-
mein frjálsrar orðskipunar og falla.
Rangt er að segja: „Erlendur tog-
ari rak upp í fjöru í Hafnarfirði í
gær“ (frétt í blaði 5. marz 1943).
„Enska orðaröðin“ heimtar fremstu
orðin i nf., en íslenzka sögnin heimt-
ar þolfall (andlag) með sér: Erlend-
an togara rak. Á sama hátt á að segja:
Mennina bar við himin, en ekki
„mennirnir báru við himin,“ eða
livað „báru“ þeir við liimirþnn, og
Iivað rak logarinn undan sér í land?
Ekki svo mikið sem marhnút.
Um ótal slíkra setninga mætti nú
fara orðum, — leiða hugum, leiða
getum og leiða orðum, — og jafnvel
leiða ástum gömul orðtök af því tagi.
En aðrar tegundir fallvillna kalla að.
Þgf. með so. leiða er rétt notað þann-
ig: „Hrútur mun engum getum vilja
leiða um sóttarfar þitt.“ Þágufalls-
sýkin, sem kölluð er, nær til æ fleiri
sagna með hverju ári og veldur