Samtíðin - 01.04.1946, Blaðsíða 20

16
SAMTlÐIN
fornum einkennum óbreyttum —
eftir þvi, sem ályktað verður af of-
angreindum, gögnum.
Hinar frumstæðu þjóðir . eiga
liins vegar hvorki nótnaletur. né rit
um eðli sönglistar sinnar. Aðalheim-
ildir eru þar hin „lifandi músík“
þeirra ogfjöldi liljóðfæra, sem rann-
sökuð hafa verið af fræðimönnum
nútímans. Orðið „lifandi“ her að
skilja bæði í eiginlegri og óeigin-
legri merkingu, — er hér átt við
hljómrit, sem tekin hafa verið í
heimahögum hlutaðeigandi þjóða:
í Asíu, Afríku, Ástralíu, Ameriku
og Suðaustur-Evrópu. Gildi þeirra
sem óbyggilegra heimilda hefur þó,
þvi miður, minnkað gífurlega á síð-
ustu áratugum, þar sem tækni nú-
tímans tókst að rjúfa þá einangr-
un, sem sumar frumþjóðir lifðu i
og þurrka út mörg sérkenni þeirra
án þess að gefa þeim alltaf ný verð-
mæti í staðinn. Hljóðriti Edisons er
reyndar eitt hinna nýju verðmæta,
sem tæknin liefur skapað, og vill
liér, sem oftar, svo broslega til, að
tæknin leggur oss i hendur vopn
til að verjast þeirri evðileggingu, er
hún sjálf hefur komið af stað.
Könnun og samanburður á hin-
um fyrrnefndu gögnum hafa sann-
að, að „áttundir“, „fimmundir" og
hljómhvörf þeirra, „ferundir“, eiga
sterk ítök i söngiðkun fornmanna.
Birtast þær annaðhvort samtímis (i
fjölrödduðum söng) eða á milli
hinna einstöku tóna laglinunnar (í
ein- og f jölrödduðum söng) og móta
þannig eins konar „hljómgrind“,
sem staðfestir veldi ákveðins tón-
kjarria og verður frækorn þess, er
við köllum „tónstiga“ á nútímamáli
Frumstig sliks tónstiga má liugsa
sér fólgið í því, að liljómgrind þessi
þéttist með því að bæta við sig tengi-
tónum, senij mynda með sér ný fer-
undar- og fimmundarsambönd, um
leið og efniviður lagsins vex að
fjölbreytni og tjáningarmagni.
Tilraunir til þess að skapa liljóð-
færi og leika á þau munu varla geta
talizt yngri en iðkun, söngsins. Auk
ýmissa slaghljóðfæra mætti liér
nefna strengjahljóðfærið í sinni
frumstæðustu mvnd: lónbogann
(sbr. veiðibogann) og blásturshljóð-
færi úr beinum fugla, hornum anti-
lópna, tönnum mammútdýrsins,
bambusreyr o. s. frv. Á blásturs-
hljóðfæri má, eins og kunnugt ér,
ná hinum svonefndu yfirtónum
frumtónsins með því að auka þrýst-
ing varanna og afl loftstraumsins.
Yfirtónar þessir koma fram í ákveð-
inni skipan, og ber í lienni einkum
á hinum fyrrgreindu tónbilum: „átt-
undinni“ og „fimmundinni“. Eng-
inn vafi leikur á því, að uppgötvun
þessa fyrirbrigðis hafi orðið til þess
að auka völd hljómgrindar þeirrar,
sem skýrt var frá að ofan.
Um hlutverk söngsins og hljóð-
færaleiksins í tilveru þjóðanna
mætti, ef til vill, nota þessi eir-
kennisorð: Hjá okkur Norðurálfu-
búum, sem teljumst til „menningar-
bjóða seinni tima“, er söngur og
hlióðfæraleikur sjálft takmcirkið,
takmark sem list, sem er aðeins
siálfri sér háð. Hjá frumþjóðunum
er hann tæki — tæki til þess að ná
ákveðnn marki, eins og t. d. að
lækna sjúka, verjast óvinum. bliðka