Fréttablaðið - 03.11.2010, Blaðsíða 12

12 3. nóvember 2010 MIÐVIKUDAGUR
S
káldsagan Hreinsun
fjallar um gamla konu,
Aliide, sem kemur að
ungri stúlku, Zöru, illa
leikinni í garðinum hjá
sér á litlum bóndabæ
í Eistlandi. Aliide skýtur skjóls-
húsi yfir stúlkuna og smám saman
kemst hún að því að saga þeirra er
samfléttuð. Í bókinni er saga þeirra
rakin á mismunandi tímum í eist-
neskri sögu og fyrir lesanda opn-
ast sýn yfir harmsögu Eista á lið-
inni öld; saga sem er að stórum
leyti ókunn í Evrópu.
„Það var meðal annars það sem
ég hafði í huga þegar ég skrifaði
þessa bók,“ segir Oksanen. „Sam-
tímasaga Eistlands hefur ekki
verið skrifuð inn í sögu Evrópu,
heldur hefur hún verið innlimuð
í sögu Sovétríkjanna. Sem er alls
ekki saga Eista.
Ef hugmyndin um sameinaða
Evrópu á að ná fram að ganga
verður að brúa bilið milli Aust-
ur- og Vestur-Evrópu, sem er enn
talsvert, meðal annars vegna þess
að saga fyrrverandi Sovétlýðveld-
anna er lítið sem ekkert þekkt.“
Kynntist Eistlandi Sovéttímans
Oksanen er sjálf hálfur Eisti;
móðir hennar flutti til Finnlands
og giftist Finna á áttunda áratugn-
um. Oksanen, sem er fædd árið
1977, dvaldi langdvölum hjá ömmu
sinni í Eistlandi sem barn. Í bók-
inni á Aliide dóttur sem flytur til
Finnlands og giftist heimamanni.
Oksanen er því oft spurð hvort
þetta sé saga fjölskyldu hennar.
„Alls ekki, þetta er saga allra
eistneskra fjölskyldna. Dvöl mín
í Eistlandi setur auðvitað eitthvað
mark á bókina því ég þekki landið
vel. Fjölskylda mín kemur frá vest-
urhluta Eistlands, þar sem her-
inn réð ríkjum á Sovéttímanum.
Ég var líklega ein fárra að vest-
an, sem sáu þá hlið landsins sem
stjórnvöld héldu frá útlendingum.
Flestir Finnar sem heimsóttu land-
ið fóru í skoðanaferðir sem var
vandlega stjórnað. Þeir heimsóttu
einhver fyrirmyndarsamyrkjubú
og fengu aðeins að sjá þá mynd
sem stjórnvöld vildu. Ég sá hins
vegar hina hliðina og fyrir mér
varð hún ekki framandi, svona var
bara venjulegt líf í Eistlandi.
En bókin byggir ekki á minn-
ingum mínum eða sögu fjöl-
skyldu minnar. Minnið er brigðult
og ekki góð hjálparhella þegar
maður skrifar sögulegan skáld-
skap. Ég þurfti því að vinna mikla
heimildarvinnu fyrir þessa bók.“
Ólíkar konur – áþekk reynsla
Hreinsun er þó ekki aðeins þjóðar-
saga, heldur fjallar hún líka um
tvær konur af ólíkum kynslóðum;
konur sem eru ítrekað beygðar og
niðurlægðar en rísa alltaf upp.
„Í rannsóknarvinnunni fyrir
bókina las ég mér meðal annars til
um kynferðislegt ofbeldi. Þar tók
ég meðal annars eftir ákveðnum
almennum viðbrögðum, meðal
þolenda slíkra ódæðisverka. Það
kom mér á óvart því ég bjóst við
meiri mun á slíkri upplifun milli
þolenda með ólíkan menningarleg-
an og trúarlegan bakgrunn. Bak-
grunnurinn virðist hafa lítil áhrif
á upplifun eða tilfinningar þolenda
kynferðisofbeldis. Þannig kvikn-
aði hugmyndin að því að draga
fram líkindin í reynslu þessara
tveggja kvenna.“
Bókin vekur líka athygli á
grimmu hlutskipti ófárra kvenna
eftir hrun Sovétríkjanna, þegar
Austur-Evrópa varð gróðrarstía
mansals. „Það er gömul saga og ný
að við aðstæður sem þessar, þegar
þjóðfélag verður óstöðugt, mynd-
ast frjór jarðvegur fyrir misnotk-
un á fólki. Eystrasaltslöndin fengu
að kenna á því þegar Stalín var að
ná völdum og aftur þegar Sovét-
ríkin hrundu. Í stað Rauða hersins
kom rússneska mafían.“
Uppgjör í Eistlandi
Oksanen er fædd og uppalin í Finn-
landi en hefur skrifað tvær skáld-
sögur um Eistland; Hreinsun og
Kýr Stalíns, og hefur hugsað sér
að skrifa tvær bækur til viðbótar.
Hvers vegna blínir hún svo mikið
til Eistlands í skáldskap sínum?
„Saga Eistlands vekur sem
stendur mikinn áhuga hjá mér.
Sem rithöfundur hef ég haft tæki-
færi til að fylgjast með þjóðinni
endurheimta sjálfstæði sitt um leið
og risaveldið sem réði þar lögum
og lofum leið undir lok. Þetta eru
dramatískari atburðir en flestir
upplifa á ævinni.“
Oksanen segir að Eistar hafi
byrjað að gera upp Sovéttímann
á 9. áratugnum, þegar út fóru að
koma endurminningabækur sem
fjölgaði jafnt og þétt næstu árin.
Einnig sé komin fram á sjónarsvið-
ið ný kynslóð sagnfræðinga sem
ekki er gegnsýrð af pólitík. Lítið
sé hins vegar um sögulegan skáld-
skap um Sovéttímann. Hreinsun
hefur verið gefin út í Eistlandi og
var mest selda þýdda skáldsagan
þar í landi í fyrra. Oksanen segir
gleðilegt hversu vel bókinni hafi
verið tekið í Eistlandi en hefur líka
orðið vör við gagnrýni á bókina.
„Sumir hafa átt erfitt með að
gera greinarmun á sagnfræði og
sögulegum skáldskap; átta sig
ekki á að söguleg skáldsaga verð-
ur aldrei tæmandi sagnfræðileg
úttekt á viðfangsefninu.“
Byrjaði sem leikrit
Upphaflega var Hreinsun skrif-
uð sem leikrit, sem sýnt var við
miklar vinsældir í Finnlandi árið
2007. Oksanen segist hafa ákveð-
ið að skrifa að skáldsögu upp úr
verkinu, meðal annars til að bæta
við persónu Ingelar, systur Aliide
í verkið.
„Það má skipta endurminninga-
bókum í Eistlandi í þrjá flokka:
þeir sem voru fluttir austur, þeir
sem flúðu vestur, og þeir sem
þurftu að vera um kyrrt. Fæstar
endurminningabækurnar eru eftir
fólkið sem var um kyrrt og ég vildi
því skrifa leikrit um slíka mann-
eskju. Í leikritinu er tilvist systur
Aliide, sem var flutt austur, fólg-
in í fjarveru hennar. En ég fór að
velta því fyrir mér hvort ég þyrfti
ekki að ljá henni rödd og byrjaði
að skrifa einræður fyrir hana. Og
áður en langt um leið áttaði ég mig
á að ég var að skrifa skáldsögu.“
Vinsældirnar komu á óvart
Óhætt er að segja að Hreinsun
hafi slegið í gegn á alþjóðlega vísu.
Hún sankaði að sér verðlaunum í
Finnlandi þegar hún kom út, hefur
verið þýdd á fjölda tungumála og í
gær var tilkynnt að hún hefði hlot-
ið frönsku Prix Femina Etranger-
verðlaunin. Oksanen segir að vin-
sældir bókarinnar hafi komið sér
mjög á óvart.
„Þegar maður skrifar bók um
gamla konu sem býr á bóndabæ
í Eistlandi á maður ekki beinlín-
is von á því að slá í gegn, allra síst
á erlendum vettvangi.“ Hún gleðst
yfir verðlaununum sem bókin
hefur hlotið og möguleikana sem
þau veita henni.
„Þetta stuðlar því að vissu
starfsöryggi og stækkar mögu-
lega lesendahópinn, sem allir rit-
höfundar vonast eftir. En fyrst
og fremst vona ég þó að verð-
launin komi til með að vekja
athygli á finnskum bókmenntum
almennt.“
Frjór jarðvegur til að misnota fólk
FRÉTTAVIÐTAL: Sofi Oksanen, handhafi bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs
SOFI OKSANEN „Það er gömul saga og ný að við aðstæður sem þessar, þegar þjóðfélag verður óstöðugt, myndast frjór jarðvegur
fyrir misnotkun á fólki. Eystrasaltslöndin fengu að kenna á því þegar Stalín var að ná völdum og aftur þegar Sovétríkin hrundu.“
FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Finnski rithöfundurinn
Sofi Oksanen tekur
við bókmenntaverð-
launum Norðurlanda-
ráðs í dag fyrir skáld-
söguna Hreinsun. Í
samtali við Fréttablað-
ið segist hún hafa vilj-
að vekja athygli á sögu
eistnesku þjóðarinnar
undir járnhæl Sovét-
ríkjanna; sögu sem er
að mestu leyti ósögð
utan Eystrasaltsins.
Samtímasaga Eistlands hefur ekki
verið skrifuð inn í sögu Evrópu,
heldur hefur hún verið innlimuð í
sögu Sovétríkjanna
Bergsteinn
Sigurðsson
bergsteinn@frettabladid.is
Ríkisstjórnin hefur brugðist heimilum landsins
Betri ríkisstjórn Strax
Leiðréttið lán heimilanna Strax
Hættið hræðsluáróðri Strax Gönguhópurinn
®
FRÉTTIR VIÐSKIPTI ÍÞRÓTTIR LÍFIÐ UMRÆÐAN
Meiri Vísir.