19. júní - 19.06.1979, Qupperneq 4

Fjölskyldur í nútíma
Á barnaári er eðlilegt að rædd séu málefni fjölskyld-
unnar, þeirrar þjóðfélagseiningar, sem myndar rammann
um líf einstaklinganna, mótar þá að verulegu leyti og
getur skipt sköpum um ævi þeirra og framtíð. Hvað er
fjölskylda og hvert er hlutverk hennar? Hvaða vandamál
hefur hún leyst á liðnum árum? Hverjar eru þarfir fólks í
þessu efni í dag og hvernig er þeim best svarað?
Við undirbúning 19. júní að þessu sinni, var skotið á
fundi með aðstandendum blaðsins, þar sem þessum
spurningum var varpað fram og tilraun gerð til þess að
svara þeim.
Rædd var þróun atvinnulífsins og þær stórfelldu
breytingar á fjölskyldumyndinni, sem hún hefur haft í för
með sér, — allt frá þeim tíma er öll framleiðsla fór fram á
heimilinu, kennsla barna, umönnun sjúkra, tómstunda-
og menningariðkanir fólksins, — og til okkar daga, er
þessi verkefni hafa flust á annarra hendur.
Það var álit manna, að þó að form fjölskyldunnar og
hlutverk væri breytt ætti hún ekki síður mikilvægu hlut-
verki að gegna nú, jafnvel enn meiru en nokkru sinni, —
sem tilfinningalegt athvarf fyrir einstaklinginn, þar sem
náin persónuleg tengsl fá að skapast, og til að rækja ætt-
artengsl og uppeldishlutverk. Fjölskyldurnar mynda auk
þess þær grunneiningar, scm skapa festi samfélagsins.
Þegar umræðan beinist að breyttu hlutverki nútima-
fjölskyldna ber margs að gæta. íslenskt þjóðfélag er enn í
örri breytingu og hefur ekki náð að þróa atvinnuvegi sína
til stöðugrar afkomu; þjónusta, félagsleg aðstoð og
menningarstarfsemi hvers konar er i mótun og sama máli
gegnir um hefðir í þéttbýli, sem skapa festu í daglegu lífi
manna.
Það er grundvallarmarkmið og í anda vestrænnar
menningar, að hver einstaklingur beri ábyrgð á sjálfum
sér og skuli nýta hæfileika sína og aðstöðu svo vel sem
hann má, en ábyrgðin og hæfileikar þurfa einnig að
beinast að samfélaginu. Þegar málefni fjölskyldna eru
tekin til umfjöllunar, er ljóst að verkefnin eru fjölþætt og
mörg þeirra leysum við aðeins sameiginlega.
Félagslegar rannsóknir sýna, að Islendingar vinna að
jafnaði um 20—30% lengri vinnudag en títt er hjá öðrum
þjóðum. Enn fremur hefir komið í ljós, að fjölskyldufólk
nýtur hér mjög fárra samverustunda, sé tekið mið af
grannþjé>ðum okkar. Vinna, tómstundir, nám og aðrar
athafnir fjölskyldumeðlimanna krefjast mikils hluta tíma
þeirra og krafta.
Sálfræðingum virðist almennt bera saman um, að gæði
sambands barna og foreldra skipti meiru en lengd þess
tíma, sem samveran stendur yfir. Engu að síður er aug-
ljóst, að báðir foreldrar þurfa verulega aukinn tíma og
tækifæri til frjálsra athafna með börnum sínum strax frá
fæðingu, eigi fjölskyldan að fá gegnt því veigamikla hlut-
verki, sem krafist er af henni. Á þessu ári hcfur átt sér stað
mikil umræða um leiðir til þess að snúa við þessarri ugg-
vænlegu þré>un og munu hér tiundaðar nokkrar þeirra.
Þegar uppeldisfræðingar og vísindamenn beina í
auknum mæli athygli sinni að fyrstu mánuðum ævinnar,
m.a. hvað varðar tengsl barna við foreldra sína, eykst gildi
launaðs fæðingarorlofs sem miðist við, að báðir foreldrar
eigi kost á að vera með börnum sínum á þessu tímabili.
Sveigjanlegur vinnutími þarf að vera valkostur fyrir
mun fleiri en njóta hans nú, ekki hvað síst, ef foreldrar
ungra barna eiga í hlut. Einnig skortir meiri fjölbreytni í
vinnutilhögun en nú tíðkast, svo sem möguleika á 1/2 og
3/4 dags starfi.
Að eignast þak yfir höfuðið er yfirleitt hvað erfiðastur
fjárhagslegur baggi ungu fólki á íslandi og mikið nauð-
synjamál að takast megi að létta þar undir.
Sýnt hefur verið fram á, að skipulag þéttbýlis getur haft
afgerandi áhrif á möguleika fólks til þess að vera með
fjölskyldum sínum, m. a. varðandi fjarlægðir milli vinnu-
staða og heimilis. Taka þarf mun meira tillit til aldraðs
fédks í skipulagi og byggingamálum til þess m.a. að auð-
velda tengsl kynslóðanna.
Mikil nauðsyn er á að fjölga og bæta aðstöðu þeirra
staða þar sem fjölskyldur geta varið tómstundum sínum
með það í huga, að fólk á öllum aldri geti sem eðlilegast
blandað geði.
Þáttur fjölmiðla í því að skapa jákvætt viðhorf til fjöl-
skyldunnar er mjög mikilvægur. Slíkt má gera með upp-
byggilegri umræðu um ýmsa þætti, sem þau mál varða og
geta stuðlað að ræktun góðs mannlífs.
Á sama tíma og fyrri verkefni hcimilanna hafa flust á
hendur stofnana svo sem skóla, vinnustaða, elliheimila,
sjúkrahúsa, dagvistarstofnana, hefur hlutverkaskipting
þeirra og heimilanna oft orðið óljós og tengsl lítil sem
engin.
Uggvænlegt hlýtur að teljast það næstum algera sam-
bandsleysi, sem ríkt hefur milli heimilanna annars vegar
og ské)la og dagvistarstofnana hins vegar, þeirra, sem í
sameiningu taka að sér uppeldi og menntun barnanna.
Hugarfarsbreytingar virðist nú gæta hjá foreldrum og
skólafólki en stórátaks er þörf, ef árangur á að nást við
þetta mikilvæga verkefni.
Svo virðist, að skilningur sé einnig að aukast á nauðsyn
traustara sambands heimilanna og sjúkrahúsa, einkum
þar sem börn eiga í hlut og er ástæða til að fagna því og
hvetja til aðgerða.
Daginn, sem íslenskar konur tóku sér frí, 24. okt. 1975,
kom fjöldi barna í fyrsta sinn á vinnustað foreldris, sem
hafði fram að þeim tíma verið fjarlægur hcimur. Auka
þarf skilning fólks á nauðsyn traustra og góðra tengsla
milli hcimila starfsfédks og vinnustaða.
Undanfarin ár hefur umræða um félagsleg efni beinst
mjög að einstökum afmörkuðum þáttum stærri mála, oft
úr samhengi. Slíkt getur átt rétt á sér um stund, en orðið til
skaða, ef unnið er meira af kappi en forsjá. Tímabært er
að málefni fjölskyldunnar séu rædd í heild og af þeirri
viðsýni sem samrýmist nútíma hugsunarhætti.
I þessu sambandi er mikilvægt að gera sér ljóst, að
fjölskyldur eru eins konar þjé)ðfélag í hnotskurn. Þar á við
ekki síður en á alþjé)ðavettvangi, að velgengni manna og
hamingja er að verulegu leyti undir því komin, að menn
fái sjálfir að leita eigin markmiða. Einstaklingarnir mætist
síðan sem jafningjar og setji sér sameiginleg markmið sem
þjóðfclag eða fjölskylda.
Aðeins á þeirri forsendu er unnt að vinna að bættum
úrlausnum varðandi mál fjölskyldna í nútímaþjóðfélagi.
Ritstjóri.
2