19. júní - 19.06.1986, Blaðsíða 36

Þegar talað er um hjónabandið á ís-
landi nú á tímum og stöðu þess, fer
varla hjá því, að margur finni til kvíða
vegna þeirrar ágjafar, sem þessi virta
stofnun hefur orðið fyrir. Og þó ber
hinu ekki að neita, þegar skoðaðar eru
allar þær breytingar sem sú kynslóð, er
nú byggir landið, hefur gengið í
gegnum, þá veldur það engri furðu,
þótt ýmsir þeirra þátta, sem fyrr voru
svo sjálfsagðir, að vart þurfti að ræða
um þá, hafi sveigst frá þeim raunveru-
leika, sem fyrr gilti.
Við getum nefnt ýmislegt, sem
hefur breytt þeirri undirstöðu, sem
hjónabandið hvíldi á, og haföi staðið
svo til óbreytt um aldir. Þjóðfélagið
var myndað utan um þann kjarna, sem
voru fjölskyldurnar. Þær aftur á móti
voru ekki einvörðungu einstaklingar,
sem áttu heima í sama húsinu, á sama
bænum, heldur var um að ræða vinnu-
einingu um leið. Hin rómantíska lýs-
ing frá baðstofulífi fyrri tíma, þar sem
einn las og hinir sinntu margvíslegum
störfum, er ekki eingöngu glansmynd
samstöðunnar í andstöðu við það mið-
flóttaafl, sem nú virðist helzt ríkja,
heldur var þarna um að ræða fyrirtæki,
sem var rekið innan vébanda heimilis-
ins. Flestir bjuggu að sínu. Búðarráp
vegna daglegra nauðsynja var bæði
óþarft og heldur ekki mögulegt. Þar
var síður en svo um að ræða þá skipt-
ingu í frumframleiðslu og síðari stig til
fullunnings varnings, sem nú þjakar
marga í einhæfum störfum sífelldra
endurtekninga, heldur var allt tekið
fyrir, frá því kýrin var mjólkuð eða
kindin rúin, hvort heldur var um
undirbúning fæðu til daglegrar neyzlu
eða til varðveizlu til seinni tíma, eða
flíkin var ofin, spunnin, sniðin og
saumuð.
Hjónabandið í föstum
skorðum
Allt var gert heima. Líka þar sem
fiskur var dreginn úr sjó. Þar Iögðust
allir á eitt við að undirbúa róðurinn,
koma afla í land og vinna hann og
síðan að huga að bátnum, gera við
hann eða verja hann tjóni. Og þarna
var ekki aðeins um framleiðsluþættina
36
að ræða. Hið nána samfélag heimilis-
ins annaðist að miklu leyti kennsluna
að ógleymdum þeim þætti, þar sem
eru skemmtanir og tilbreyting frá hinu
daglega. Allt var gert heima. Farkenn-
arar komu að vísu en ábyrgðin hvíldi
ekki einvörðungu á þeim, heldur á
hinum fullorðnu, sem litu til með
börnunum. Og þó að kirkjuferðin væri
mikils virði, bæði í trúarlegum og
félagslegum skilningi, þá voru hús-
lestrar fluttir og passíusálmar lesnir.
Heimilið var sjálfu sér nógt. Þarna
þróaðist það samfélag, sem lítt raskað-
ist, ár frá ári, öld fram af öld.
Það var því ekkert óeðlilegt, þó að
hjónabandið væri í l'östum skorðum
líka. Enda var langt frá því, að þar hafi
alltaf verið stofnað til samfélags út frá
þeim sterku straumum einum, sem
stafa frá tilfinningahitanum. Margt
annað kom til, og þá ákveðin viður-
kenning þeirra þátta, sem að framan
er getið. Og þó að það slettist upp á
vinskapinn í hjónaböndum fyrri tíma,
þá var sízt hugað að þeim möguleika
að leggja leið sína til prestsins og fara
að sækja um skilnað. Hvoru tveggja
kom til að festan í þjóðfélaginu bauð
ekki upp á slík slit og eins hitt, að ekki
var víst, að hjónin hefðu það nokkuð
skárra, þó að þau færu út í það að
skilja, heldur en þó þau héldu áfram
að búa í hjónabandi, þar sem ýmislegt
bjátaði á. Og auk þess bar að taka tillit
til þess, að fjölskyldan, vinnueiningin,
já, megum við ekki jafnvel kalla það
fyrirtækið, var miklu þýðingarmeira
heldur en hamingjan í hjónabandinu
ein. Þjóðfélagið og hefðin stuðlaði
því að því, auk hins efnahagslega
þáttar, að halda hjónaböndunum
innan sinna marka án skilnaðar.
Öllu snúið við
Breytingarnar miklu, sem á hafa
orðið, eru öllum kunnar. Þjóðfélagið
virðist um margt frekar reikna með
hjónaskilnuðum, heldur en að stuðn-
ingur komi fram á öllum þeim þýðing-
armiklu sviðum, sem hafa áhrif á
hjónin. Löggjöf ýtir ekki undir hjóna-
bandið í álagningu skatta, heldur
þurfa hjón oft á tíöum að greiða meira