Fréttablaðið - 13.05.2011, Qupperneq 12

13. maí 2011 FÖSTUDAGUR12
Beiðni íslenskra stjórn-
valda um undanþágu frá
brennslutilskipun ESB var
ekki byggð á neinum hald-
góðum rökum. Undanþágan
fékkst á þeim forsendum
að skilyrðum hennar yrði
framfylgt. Það brást nær
algjörlega.
Sveitarfélög bera ábyrgð á með-
höndlun úrgangs í sínum byggðar-
lögum og þar með að viðeigandi
lögum og reglugerðum sé fram-
fylgt. Þau eru hinir eiginlegu
rekstraraðilar sorpbrennslna.
Eyðing úrgangs hefur í för með
sér kostnað fyrir sveitarfélögin og
hann eykst eftir því sem kröfur í
umhverfismálum verða meiri.
Í nýútkominni skýrslu Ríkis-
endurskoðunar er sýnt fram á að
hagsmunir sveitarfélaganna réðu
mestu um það að Ísland fór fram
á og fékk undanþágu frá tilskipun
Evrópusambandsins um brennslu
úrgangs. Í raun var kostnaður við
að uppfylla tilskipunina í raun eina
ástæðan fyrir því að Ísland ákvað
að skera sig úr flokki Evrópuþjóða
í þessu mikilvæga umhverfismáli.
Eiginleg umhverfissjónarmið, eins
og að tryggja hagsmuni almenn-
ings og náttúru Íslands, voru ekki á
dagskrá. Forsendurnar fyrir þess-
ari afstöðu? Hæpnar, svo ekki sé
dýpra í árina tekið.
Evrópa tekur til
Evrópuþjóðir fóru í vaxandi mæli
að huga að bættu fyrirkomulagi
við förgun úrgangs á tíunda ára-
tug síðustu aldar, ekki síst vegna
mengunar af sorpbrennslu. Evr-
ópusambandið beitti sér fyrir
umbótum á þessu sviði og árið
2000 samþykkti það brennslutil-
skipun 2000/76/EB sem fól í sér
mun meiri kröfur en áður voru
gerðar til sorpbrennslustöðva um
leyfilega mengun.
Strax og fréttir bárust af af
nýrri tilskipun ESB um brennslu
úrgangs komu upp efasemdir á
Íslandi um getu starfandi sorp-
brennslna til að mæta þeim kostn-
aðarauka sem hún hefði í för með
sér. Þó að tilskipunin hafi ekki
verið samþykkt fyrr en árið 2000
hófu umhverfisyfirvöld því að
huga að viðbrögðum vegna hennar
strax árið 1997. Í desember það ár
sendi Hollustuvernd ríkisins hlut-
aðeigandi aðilum ósk um athuga-
semdir við tilskipunina. Fram kom
að mikilvægt væri að koma þeim á
framfæri meðan enn væri mögu-
legt að hafa áhrif á endanlega gerð
hennar.
Rök Íslands frá sorpbrennslu
Við gerð skýrslunnar fékk Ríkis-
endurskoðun frá ráðuneytinu og
Umhverfisstofnun þrjár umsagn-
ir sem sendar voru inn vegna
málsins á sínum tíma. Það er allt
og sumt. Fleiri finnast ekki. Þær
bárust frá Félagi heilbrigðis- og
umhverfisfulltrúa, Heilbrigðiseft-
irliti Eyjafjarðar og Sorpeyðingar-
stöð Suðurnesja. Rökin voru eins
og að framan segir.
Í þessu samhengi leikur umsögn
Sorpeyðingarstöðvarinnar á Suður-
nesjum stórt hlutverk. Þar er lögð
áhersla á séraðstæður Íslands
vegna dreifbýlis og fámennis.
Vegna legu Íslands var meðal ann-
ars talið að áhrif súrra gastegunda
á umhverfi þess væru mjög lítil
og fjárfestingar til að uppfylla til-
skipunina því óþarfar. Talið var að
auknar kröfur vegna útblásturs á
díoxíni myndu takmarka möguleika
til orkuvinnslu og að hertar kröfur
um símælingar myndu leiða til mik-
illa fjárfestinga í búnaði. Að lokum
var tekið fram að sveitar félög á
landsbyggðinni myndu standa
frammi fyrir mun þrengri kostum
til sorpeyðingar yrði tilskipunin
innleidd hér á landi.
Týnda umsögnin
Í umsögn Umhverfisstofnunar
við drög að skýrslu Ríkisendur-
skoðunar kemur fram að ný gögn
hafi komið fram. Gögnin sýna að
við undirbúning aðlögunarinn-
ar hafi verið litið á svar Sorp-
eyðingarstöðvar Suðurnesja sem
svar Sambands íslenskra sveitar-
félaga. Í gögnunum sé tiltekið að
von sé á umsögn sambandsins sem
verði efnislega samhljóða umsögn
sorpbrennslunnar. Hún finnst hins
vegar ekki.
Þetta sýnir að frumkvæði að
aðlöguninni kom frá sorpbrennslu-
stöðvum, sveitarfélögum og sam-
bandi þeirra. Hins vegar er það
þunnur þrettándi að einungis þrjár
umsagnir eru til um jafn veiga-
mikið mál og að greinargerð heild-
arsamtaka sveitarfélaganna finnst
ekki; hafi hún þá nokkurn tímann
verið skrifuð.
Kostnaðarmat
Á fundi EES mengunarvarnar-
teymis umhverfisráðuneytis-
ins hinn 29. nóvember 2000 var
ákveðið að Hollustuvernd ríkisins,
sem síðar rann inn í Umhverfis-
stofnun, skyldi meta stöðu mála á
Íslandi og gera grein fyrir mögu-
legum fyrirvörum við tilskip-
unina. Í ársbyrjun 2001 greindi
Hollustuvernd ráðuneytinu frá
því að nauðsynlegur brennslu- og
reykhreinsibúnaður til að upp-
fylla tilskipunina væri mjög dýr;
sama ætti við um símælingar á
útblástursefnum og tvær díoxín-
mælingar á ári. Að mati Hollustu-
verndar var „ávinningur fyrir
umhverfið óhóflega dýrkeyptur ef
ráðist yrði í umbætur til að upp-
fylla skilyrði tilskipunarinnar og
sveitarfélög hefðu ekki bolmagn
til að standa undir slíkum fram-
kvæmdum“, eins og segir í skýrsl-
unni. Með öðrum orðum: Það var
vel æfður kór sem krafðist þess
að tilskipun ESB kæmist aldrei á
land.
Ríkisendurskoðun gaf sér við
skýrslugerðina að ítarlegt mat á
þessum kostnaði, sem þráfald-
lega kemur fram í öðrum gögnum
málsins, hafi legið fyrir. Hvorki
umhverfisráðuneytið, Umhverfis-
stofnun né Samband íslenskra
sveitarfélaga hefur fundið þess
stað að slík greining hafi nokkru
sinni verið gerð. Þetta átelur Ríkis-
endurskoðun í skýrslunni enda
eðlilegt að við umsókn um und-
anþágu við Evróputilskipun liggi
haldgóð gögn málinu til stuðnings.
Engar díoxínmælingar
Að mati Ríkisendurskoðunar
hefðu íslensk stjórnvöld þurft
að styðja beiðni sína um aðlögun
betur. Ekki voru færð fullnægj-
andi rök fyrir þeirri staðhæfingu
að kostnaður við að uppfylla til-
skipunina væri rekstraraðilum
ofviða. Þá lágu ekki fyrir mæl-
ingar á raunverulegri díoxínlosun
viðkomandi sorpbrennslustöðva.
Sú fullyrðing að mengun frá þeim
væri svo lítil að ekki væri orð á
gerandi var því einnig órökstudd.
Það er við þetta að bæta að upp-
haflega beittu íslensk stjórnvöld
sér fyrir því að Ísland yrði sjálf-
krafa undanþegið tilskipuninni.
Þessu hafnaði framkvæmdastjórn
ESB. Þá komu til samningavið-
ræður við fulltrúa framkvæmda-
stjórnarinnar. Þær einkenndust af
því að stjórnvöld sóttu fast að fá
samþykkta undanþágu fyrir starf-
andi sorpbrennslustöðvar, helst án
skilyrða. Gagnaðilar Íslands lögðu
hins vegar áherslu á þá lágmarks-
kröfu að skilgreind tímamörk um
gildistíma undanþágunnar og
endurskoðunarákvæði.
Svavar
Hávarðsson
svavar@frettabladid.is
FRÉTTASKÝRING: Stjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoðunar vegna mengunar frá sorpbrennslum á Íslandi
Forsendur undanþágu hæpnar
■ Þau sveitarfélög sem aðlögun
fyrir sorpbrennslur náði upp-
haflega til voru Ísafjörður,
Tálknafjörður, Öræfasveit,
Kirkjubæjarklaustur, Vest-
mannaeyjar, Patreksfjörður og
Suðurnes.
■ Sorpbrennslan á Patreksfirði
hóf aldrei starfsemi, stöðin á
Tálknafirði hætti fljótlega og
ný stöð, sem uppfyllti ákvæði
tilskipunarinnar, var opnuð á
Suðurnesjum í ársbyrjun 2004.
■ Sorpbrennslustöðin á Ísafirði
hætti starfsemi í desember
2010.
■ Í maí 2011 eru sorpbrennslurnar
á Kirkjubæjarklaustri, Svínafelli
og í Vestmannaeyjum því einu
starfandi sorpbrennslur landsins
sem falla undir aðlögunina.
Ákveðið hefur verið að leggja
sorpbrennsluna á Svínafelli
niður.
■ Sorpbrennslur eru almennt
taldar nauðsynlegar í einhverj-
um mæli, ekki síst til að eyða
sjúkrahúsúrgangi og sýktum
dýraúrgangi.
Aðlögun náði til
sjö sorpbrennslna
■ Losunarmörk á díoxíni og fúran
máttu að hámarki vera 0,1 ng/
m3.
■ Skilgreind losunarmörk fyrir til-
tekna þungmálma, lofttegundir
og ryk.
■ Hertar kröfur um hitastig við
brennslu.
■ Kröfur um símælingar á hitastigi
og losun tiltekinna lofttegunda,
ryks og fleira.
■ Að lágmarki tvær mælingar
árlega á díoxíni, fúran og þung-
málmum.
Tilskipunin gerði ekki ráð fyrir
undanþágum fyrir smærri og/eða
starfandi sorpbrennslur en starf-
andi stöðvar fengu fimm ár til að
uppfylla skilyrðin.
Kröfur í tilskipun
um sorpbrennslu
FÖRGUN SORPS Ríkisendurskoðun vill að umhverfisráðuneytið hafi forgöngu um að mótuð verði heildstæð stefna um förgun
úrgangs hér á landi sem byggi á niðurstöðum rannsókna og faglegu mati. Meta þarf hvort sorpbrennslur eigi að starfa áfram eða
hvort ríkisvaldið eigi að koma að uppbyggingu þeirra. FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
Efasemdir
Í apríl 2002 sendi framkvæmda-
stjórn ESB bréf til undirnefndar
EES/EFTA-ríkjanna og ESB. Þar
kom fram að reynsla sambands-
ins af litlum sorpbrennslum væri
slæm. Slíkar stöðvar væru almennt
illa reknar og útblástur mengandi
efna frá þeim óhóflegur, sérstak-
lega þungmálma, díoxíns og fúran.
Það væri áhyggjuefni út frá heil-
brigðissjónarmiðum, einkum í ljósi
áhrifa þeirra á fæðukeðjuna. Þó var
tekið fram að aðstæður á Íslandi
gætu hugsanlega réttlætt undan-
þágu en þá væri brýnt að umhverf-
is- og heilbrigðissjónarmið væru
virt. Í bréfinu kemur fram það mat
framkvæmdastjórnarinnar að þau
gögn sem Íslendingar hefðu lagt
fram gæfu veikar vísbendingar
um að undanþága væri réttlætan-
leg. Hún fékkst engu að síður og er
það mat umhverfisráðuneytisins að
það væri staðfesting þess að málið
hefði verið byggt nægilega góðum
rökum, að því er segir í skýrslu
Ríkisendurskoðunar. Hún ályktar
að framkvæmdastjórnin hafi talið
sig hafa fengið staðfestingu þess að
íslensk stjórnvöld myndu ábyrgjast
markvissa framfylgd skilyrða und-
anþágunnar og leita allra leiða til
að tryggja að hvorki umhverfið né
heilbrigði almennings bæri af henni
skaða. Það hins vegar var ofmat að
hálfu framkvæmdastjórnarinnar,
eins og síðar kom í ljós.
Áhrifamikið afmælisbarn
70 atriði sem þú vissir kannski ekki um
Bob Dylan sem fagnar 70 ára afmæli
innan tíðar.
Meðal annars efnis:
Reynslan af beinu lýðræði
Gildi fulltrúalýðræðis og valdajafnvægis oft vanmetið.
Sumarlegt sjávarfang
Girnilegir fiskréttir fyrir alla í Matarblaði helgarinnar.