Fréttablaðið - 03.08.2011, Blaðsíða 15

MIÐVIKUDAGUR 3. ágúst 2011 15
Eftir efnahagshrun og lang-vinnt samdráttarskeið sjáum
við sprota nýs vaxtar gægjast
fram. Um allan hinn vestræna
heim er enn mikil óvissa um
efnahagsþróun. Stjórnvöld evru-
ríkja þurfa að finna trúverðuga
lausn á skuldavanda þeirra
evruríkja sem skuldsettust eru.
Lausnin mun til skemmri tíma
fela í sér einhvers konar endur-
fjármögnum og mögulega endur-
mat á skuldum til að gera skuld-
ugustu ríkjunum kleift að standa
í skilum, án þess að leggja með
því óbærilegar byrðar á þjóð-
irnar sem að baki standa. Til
lengri tíma munu evruríkin þróa
agaðri umgjörð um ríkisfjár-
mál, til að tryggja að einstök ríki
geti ekki skuldsett sig úr hófi og
grafið þannig undan efnahags-
legum stöðugleika á svæðinu öllu.
Í Bandaríkjunum glíma menn við
stjórnarfarslega lömun, þar sem
öfgamenn úr hópi repúblíkana
berjast af trúarlegri sannfæringu
gegn öllum hækkunum á skött-
um og eru tilbúnir að beita öllum
brögðum í þeirri viðureign.
Ísland í vari
Þessi staða hefur áhrif á Ísland.
Neikvæð efnahagsþróun á mikil-
vægustu útflutningsmörkuðum
okkar hefur áhrif á okkur. Mikil-
vægustu útflutningsafurðir
okkar eru allar mjög viðkvæmar
fyrir kaupmáttarþróun almenn-
ings. Ef harðnar á dalnum neitar
fólk sér frekar um fisk og kaupir
ódýrari mat og frestar kaupum á
bílum, ísskápum og öðrum vörum
sem ál er notað til framleiðslu
á. Fyrir vikið getur ný kreppa
í Evrópu haft alvarleg áhrif á
útflutningstekjur okkar.
Almenn vantrú á getu ríkja
til að standa við skuldbindingar
sínar hefur líka áhrif á Ísland.
Við vorum í hópi þeirra ríkja sem
hvað mest vantrú var á, allt fram
á þetta ár. Okkur hefur nú tekist
að auka tiltrú á íslenskt efnahags-
líf og hagstjórn, eins og sést best
í þeim góðu kjörum sem fengust
í alþjóðlegu skuldabréfaútboði
ríkisins í júnímánuði. Ekkert er
sjálfgefið við þann árangur. Hann
byggir á skynsamlegri efnahags-
stefnu og aga í ríkisútgjöldum.
Við þessar aðstæður skiptir öllu
að standa vörð um þann mikla
árangur sem þegar hefur náðst
í efnahagsstjórninni frá hruni.
Halli á ríkisútgjöldum er kominn
úr 200 milljörðum í um 50 millj-
arða. Við förum nærri því að ná
jöfnuði í ríkisútgjöldum, án tillits
til fjármagnskostnaðar, á yfir-
standandi ári og höfum stefnt að
því að ná jöfnuði á ríkis útgjöldum
á árinu 2013. Það sem skilur á
milli Íslands og annarra landa
sem átt hafa við erfiðleika að
stríða í yfirstandandi efnahags-
kreppu er sú staðreynd að Ísland
hefur rekið trúverðuga áætlun um
jafnvægi í ríkisbúskap og staðið
við þau metnaðarfullu markmið
sem þar hafa verið sett. Þessi
áætlun var mótuð út frá íslensk-
um hagsmunum og þörfum, en
unnin og þróuð í samvinnu við
Alþjóðagjaldeyris sjóðinn. Það
er mjög mikilvægt að við sýnum
áfram getu og dug til að reka rík-
issjóð í jafnvægi, þótt samstarf
okkar við AGS taki breytingum.
Stefnubreyting nú væri skilaboð
um að Íslendingum væri fyrir-
munað að sýna þann sjálfsaga í
ríkisrekstri sem nauðsynlegur
er til að komast af hættusvæði
ofskuldsetningar og lítils hagvaxt-
ar og þyrftu til langframa á utan-
aðkomandi aðstoð að halda til að
hafa skikk á innlendri hagstjórn.
Leiðin fram
Framundan er glíma við fjárlög
fyrir árin 2012 og 2013. Ljóst
er að enn þarf að skera niður
í ríkisrekstri til að koma jafn-
vægi á ríkisfjármálin. Ekki er
auðvelt að auka skattlagningu og
víða komið að þolmörkum þar.
Ekki er auðvelt að minnka frekar
fjár veitingar til óbreytts ríkis-
rekstrar. Framundan er því að
taka annars konar ákvarðanir –
ákvarðanir um að breyta umgjörð
ríkisrekstrar og því þjónustu-
framboði sem ríkið ábyrgist og
stendur skil á úr sameiginlegum
sjóðum. Við þurfum að hugsa upp
á nýtt hvert umfang ríkisrekstrar
á að vera og skilgreina þrengra
þau grundvallarverkefni sem
við viljum að ríkið sinni. Dæmi
eru um að stofnanir fái framlög
á fjárlögum, þótt þær sinni ekki
lögbundinni grundvallarþjónustu
ríkisins og aðrar stofnanir sinni
sambærilegri þjónustu án nokk-
urs ríkisframlags. Getum við náð
utan um þetta?
Við þurfum líka að tryggja
samkeppnishæfni íslensks
atvinnulífs. Mörg ríki í skulda-
vanda glíma líka við skort á sam-
keppnishæfni og heilbrigðum
framtíðarhorfum. Við höfum
forskot þar, en getum gert enn
betur. Við þurfum sjálfbæra
orku nýtingu í sátt við náttúru
og í takt við hagsveiflu. Lands-
virkjun hefur nýlega sett fram
athyglisverðar og metnaðarfullar
hugmyndir í þessu efni. Mark-
miðið hlýtur að vera að orku-
auðlindir skili hámarksarði, en
séu ekki nýttar til að ná skamm-
tímamarkmiðum um uppbygg-
ingu á byggðapólitískum for-
sendum. Sama grundvallarviðmið
hlýtur að ráða um framtíðarþróun
sjávar útvegsins. Hann þarf að
reka með arðsemissjónarmið að
leiðarljósi, en ætla honum jafn-
framt að standa undir háu auð-
lindagjaldi í sameiginlega sjóði.
Arðbært og samkeppnishæft
atvinnulíf er nauðsynleg forsenda
opins hagkerfis og afnáms gjald-
eyrishafta.
Við höfum náð miklum árangri
og meiri en mörg önnur lönd geta
státað af. Framundan er baráttan
um að tryggja þann árangur í
sessi. Okkar bíður að sanna að
við ráðum við það verkefni sem
mörg önnur ríki eru nú að heykj-
ast á – að tryggja samkeppnis-
hæfni atvinnulífs, laga útgjöld að
tekjum og takast á við sérhags-
muni og kyrrstöðuöfl í hverri
grein. Er það á okkar færi?
Burt af hættusvæðinu
Í fyrri viku tók kögunarhóll Þor-steins Pálssonar nýja stjórnar-
skrá til umfjöllunar. Orðrétt segir
að sumar hugmyndir séu nýti-
legar en aðrar ekki eins og geng-
ur. Hvergi er tiltekið hvaða hug-
myndir má nýta og hverjar ekki.
Á hinn bóginn er farið yfir máls-
meðferð þingsins og fullyrt að
ríkisstjórnin hafi dýpkað ágrein-
ing sinn við Sjálfstæðis flokkinn
með því að halda til streitu hug-
mynd sinni um stjórnlagaþing.
Segir Þorsteinn ennfremur
það einsdæmi að ljúka heildar-
endurskoðun stjórnarskrár án
samvinnu við næststærsta flokk
þjóðþingsins. Viðhorf Þorsteins
endurspegla þá hugmyndafræði
að átakamiðja nýrrar stjórnar-
skrár sé innan þings en ekki utan.
Um nákvæmlega þetta atriði
hefur aldrei náðst samkomulag
við Sjálfstæðisflokkinn og gott
að halda því til haga.
Næst finnur Þorsteinn að stutt-
um starfstíma stjórnlagaráðs, að
útilokað sé að búa til heilsteypta
stjórnarskrá á fjórum mánuðum.
Sannleikurinn er sá að gríðar-
legur undirbúningur hefur átt sér
stað, bæði með firnagóðri úttekt
og tillögum stjórnlaganefnd-
ar, skipaðri af sérfræðingum á
sínu sviði, og síðan með áherslu-
atriðum þjóðfundarins í fyrra.
Grunnur alls þessa starfs er
byggður á áralangri vinnu þings-
ins sem og erindisbréfum þjóðar-
innar sjálfrar.
Með þetta veganesti var stjórn-
lagaráði ætlað að reka smiðs-
höggið á verkið og færa þjóðinni
nýja stjórnarskrá. Það tókst, ein-
róma 25-0 allra ráðsliða. Þor-
steinn nefnir ekki þá merku
staðreynd. Hinsvegar ámálgar
Þorsteinn tímakreppuna og segir
hana svo íþyngjandi að ekki hafi
tekist að fullvinna greinar gerðir
og skila með lokaskjalinu. Sem
er rétt en afhjúpar ágætlega hug
hans til verksins.
Þorsteinn kallar frumvarp
stjórnlagaráðs áfanganiður-
stöðu. Reyndar er ég sammála
en á öðrum forsendum. Þor-
steinn vill álagsprófa hina nýju
stjórnarskrá með álitum sér-
fræðinga og tiltekur réttarheim-
speki, stjórnmálafræði, hag-
fræði og lögfræði. Nefnir þessu
til stuðnings ný fiskveiðistjór-
nunarlög sem átti að afgreiða án
slíkrar aðkomu. Það er ágætt því
einmitt sá ferill endur speglar
prýðilega hve fingraför sérfræð-
inga og hagsmunaaðila fara vel
saman. Þorsteinn gleymir hér
meginstoð markátakandi álags-
prófs sem er þjóðin sjálf. Hún er
besti sérfræðingurinn og hún ein
á að segja til um hvort hin nýja
stjórnarskrá sé nothæf eða ekki.
Þorsteinn efast um nægilega
ígrundun stjórnlagaráðs, hvað
skuli standa í stjórnarskrá og
hvað í lögum. Þetta er vissulega
álitamál en um leið matsatriði.
Skjal stjórnlagaráðs er í þessu
sem öðru málamiðlun allra ráðs-
liða og gildandi sem slíkt. Fjölg-
un þjóðaratkvæðagreiðslna telur
Þorsteinn minnka vinnuálag
þingsins og ábyrgð. Ekki get ég
séð það nema síður sé. Þjóðar-
frumkvæði nýrrar stjórnarskrár
gerir beinlínis ráð fyrir þátttöku
þingsins og aukið aðhald almenn-
ings eykur að sama skapi ábyrgð
þingsins. Það er því engin mót-
sögn í hinni nýju stjórnarskrá
varðandi þetta.
Sé kögunarhóll Þorsteins Páls-
sonar dæmigerður fyrir við-
horf hófsamra sjálfstæðismanna
þarf ekki að fjölyrða um afstöðu
harðlínumanna. En einmitt þessi
hræðsla við aðkomu þjóðarinnar
að eigin málum skýrir áratuga
töf og vafstur þingsins við mótun
nýrrar stjórnarskrár. Þinginu
reyndist ómögulegt að klára
verkið og þannig vilja sumir hafa
það áfram. Ríkisstjórn Jóhönnu
Sigurðar dóttur veitti þjóðinni
hinsvegar frumkvæði í þessu efni
og það ber að þakka.
Heildstæð tillaga stjórnlaga-
ráðs liggur nú fyrir. Ekkert ríki
skartar fullkominni stjórnar-
skrá en í anda þeirrar hugmynda-
fræði sem lagt var upp með hljóta
allir landsmenn að teljast sér-
fræðingar þegar álagsprófa skal
hina nýju stjórnarskrá. And-
spænis þeirri breiðfylkingu mega
valdaklíkur síns lítils og þangað
er því best að leita.
Kögunarhóll undir valtara
Efnahagsmál
Árni Páll
Árnason
efnahags- og
viðskiptaráðherra
Ný stjórnarskrá
Lýður
Árnason
læknir og fyrrv.
stjórnarráðsfulltrúi
Við höfum náð
miklum árangri
og meiri en mörg önnur
lönd geta státað af. Fram-
undan er baráttan um að
tryggja þann árangur í
sessi.