Fréttablaðið - 03.08.2011, Blaðsíða 16

16 3. ágúst 2011 MIÐVIKUDAGUR
Veiking stjórnmálaflokkanna
Staða stjórnmálaflokkanna hefur veikst mikið á umliðnum árum og
mörg einkenni veiks flokkakerfis eru nú
þegar staðreynd. Stjórnlagaráð, vel hvatt
af almenningsálitinu og netverjum, gerir
tillögur um enn frekari veikingu þeirra
með nýjum tillögum sínum um kosninga-
kerfi og val á frambjóðendum á lista, þar
sem uppröðunarvald er tekið af flokkum
og opnað fyrir persónukjör þar sem velja
má stjórnmálamenn frá ólíkum flokks-
framboðum, sem gæti gert framboð
flokkanna merkingarlítil. (Tillögur ráðs-
ins um að kjósendur geti kosið frambjóð-
endur í öðrum kjördæmum verða varla
teknar alvarlega. Kjördæmaskipting er
úrræði lýðræðisins þegar fólk býr við
mjög ólíkar aðstæður eftir búsetu).
Ótækt kosningakerfi
Af stjórnmálastofnunum móta stjórn-
málaflokkarnir og kosningakerfið heild-
arsvip lýðræðisins meira en aðrir þættir
(Dahl 1998). Hlutverk kosningakerfis
er jafnan að auðvelt sé að mynda ríkis-
stjórn og jafnvel helst eins flokks ríkis-
stjórn, því þær eru skilvirkastar. Því
þarf kosningakerfið að magna upp fylgi-
sbreytingar. Tillögur Stjórnlagaráðs
draga augljóslega úr fylgisbreytingum
og þær styðja ekki við þessi tvö helstu
markmið við gerð kosningakerfa.
Þá er ekki síður alvarlegt að þær
brjóta tvö af skilyrðum við mótun kosn-
ingakerfa eins og þau eru sett fram
í bókinni: The International IDEA
Handbook of Electoral System Design
sem ritstýrt var af Reynolds og Reilly,
(Sth. 1997) eða þau að kerfið sé einfalt og
að það treysti samfellt starf stjórnmála-
flokka.
Þingræði kallar á starfhæfa flokka
Stjórnlagaráð valdi þingræði sem
stjórnkerfi landsins áfram. Í því kerfi
er myndun starfhæfrar ríkisstjórnar
meginverkefni flokka og í þingræði er
ekki hægt að ganga mjög langt í þá átt
að veikja stjórnmálaflokka. Ef einstak-
lingshyggja í kerfinu vex og flokksagi og
flokksbönd veikjast og hálfgerð einstak-
lingsframboð stjórnmálamanna verða
veruleiki, verður erfitt að mynda ríkis-
stjórn. Það gæti líka orðið erfitt að fella
ríkisstjórn. Hópur stjórnmálamanna
gæti sameinast um að verja stjórn falli
og tryggt þannig aðkomu sína að stjórn
landsins, enda þótt hann ætti ekki annað
sameiginlegt en valdafíkn og ríkisstjórn
væri í rauninni fallin í þeim skilningi að
hún kæmi málum ekki fram.
Pólitískt umhverfi breytinga
Stjórnlagaráð leggur til ýmis form beins
lýðræðis í takt við kröfur á netinu. Það
hefur sennilega einkum hin hefðbundnu
áhrif að styrkja meirihlutavald á kostnað
minnihlutahópa, sem er almennt talið
afturhvarf til frumstæðs lýðræðis. Hafa
skal líka í huga að í beinu lýðræði kemur
hávær minni hluti oft fram í nafni meiri-
hluta og í nafni pólitísks rétttrúnaðar.
Stjórnmál eru í vaxandi mæli fram-
kvæmd á netinu og með aðferðum þess.
Nýjar rannsóknir fræðimanna á áhrifum
netsins á stjórnmál sýna að netið getur
styrkt öfgar í samfélaginu og aukið
skilningsleysi á andstæðum skoðunum,
magnað upp rétttrúnað og valdið opin-
berri útskúfun þeirra sem fara „public
sideways“ á netinu, eins og það er nefnt
þegar gengið er í berhögg við almenn-
ingsálitið.
Samanlagt mynda kosningakerfistil-
lögur Stjórnlagaráðs, innleiðing beins
lýðræðis og einkenni netsins nýtt stjórn-
málaumhverfi á Íslandi.
Í versta tilfelli
Í þessu nýja umhverfi gæti skapast
hætta á að þingmenn skiptist í stjórn-
stjórnarandstaða innan flokka og það
verði breytilegt hverjir verði í þeim
hópum frá einu máli til annars. Þetta
hefur þær afleiðingar að mjög erfitt
verður fyrir ríkisstjórn að tryggja fram-
gang mála, hver ríkisstjórn þarf nánast
að smala köttum í hverju máli. Ríkis-
stjórnir gætu orðið veikar, án þess að
geta fallið. Niðurstaða mála færi eftir
því hvernig kaupin gerðust á netinu –
sem einstakir þingmenn hlypu eftir til
að tryggja stöðu sína. Rétttrúnaður og
popúlismi hefðu því fengið kjöraðstæður
til að blómstra.
Það að hver einstaklingur getur í
persónu kjöri kosið marga frambjóðendur
á mörgum listum (jafnvel á landsvísu)
þýðir að almenningur refsar ekki stjórn-
málaflokkum eins og þarf til stjórnar-
skipta. Til þess þyrfti að minnsta kosti að
refsa flokki með heilu atkvæði, hluti af
atkvæði hefur lítil áhrif. Því getur ríkis-
stjórn setið mjög lengi. Þá gæti einhver
sagt að atkvæðahlutirnir kunni að verða
fleiri en ella. En það er ósennilegt, því
fólk þarf ekki að refsa stjórnmálaflokk-
um yfirleitt í því kerfi sem hér er boðað.
Stjórnarandstaða getur eins vel verið
innan sama stjórnmálaflokks og á að
refsa. Því má leiða líkur að því að fylgi-
ssveiflur milli flokka minnki mikið.
Samantekt
Það vekur undrun að Stjórnlagaráð velji
þingræði sem stjórnkerfi, en kippi svo
undan því fótunum með kosningakerfi
sem veikir stjórnmálaflokkana enn frek-
ar og sem brýtur í bága við alþjóðlegar
reglur um gerð slíkra kerfa. Dagskrár-
vald og stefnumótunarvald flokkanna
gæti veikst, sem gefur rétttrúnaði nets-
ins í dægurmálum nýtt svigrúm. Senni-
legt er að myndun ríkisstjórna og fall
þeirra verði erfitt í framkvæmd, ríkis-
stjórnir verði veikar fjölflokkastjórnir
með loðinn stjórnarsáttmála, skipting
þingmanna í stjórn-stjórnarandstöðu
færist inn í flokkana og að stjórnarskipti
verði fátíð.
Margir Íslendingar kunna að hafa
fengið nóg af sterkum ríkisstjórnum og
starfsháttum þeirra. Tillögur Stjórnlaga-
ráðs um að veikja flokkana eru alls ekki
svarið við því. Í Danmörku var hættan
af einhliða ákvörðunum sterkra ríkis-
stjórna leyst með því að veita minnihluta
þingmanna heimild til þess að skjóta máli
til þjóðaratkvæðis, ef honum finnst á sig
hallað. Það væri líka hæfilegt úrræði hér
á landi. Í framkvæmd kallar sú regla ekki
á þjóðaratkvæðagreiðslur, heldur það að
samið er við minni hlutann í þinginu.
Tillögur Stjórnlagaráðs
Haukur
Arnþórsson
stjórnsýslufræðingur
Ef einstaklingshyggja í kerfinu vex og flokksagi og
flokksbönd veikjast og hálfgerð einstaklingsframboð
stjórnmálamanna verða veruleiki, verður erfitt að
mynda ríkisstjórn. Það gæti líka orðið erfitt að fella ríkisstjórn.
Alvöru lýðræði
Í Porto Alegre í Brasilíu býr um ein og hálf milljón manns. Á
hverju ári ákveða íbúarnir sjálf-
ir í hvað peningar borgarinnar
fara. Þátttökufjárhagsáætlunar-
ferlið hefst þannig að áætlun
síðasta árs er send út til hverfa-
ráða sem halda opna
fundi, ræða árangur
síðasta árs og leggja
drög að nýrri áætlun.
Allir geta tekið þátt í
að móta tillögur um
uppbyggingu síns
hverfis, t.d. bygg-
ingu sundlauga, við-
hald garða og annað
það sem við kemur
borgarlífinu.
Hverfisráðin kjósa
svo fulltrúa sem fer
með tillögur hverfis-
ins á næsta stig þar
sem fulltrúar hverf-
anna hittast. Þar
eru tillögurnar sam-
ræmdar og þeim for-
gangsraðað. Reynsl-
an hefur sýnt að eftir
að íbúarnir tóku við
af stjórnmálamönn-
unum hafa fjár-
munir færst frá rík-
ari hverfum til fátækari. Allir
fundir eru opnir og upplýsing-
ar aðgengilegar borgurunum.
Þegar búið er að samræma og
forgangsraða er lokatillaga sam-
þykkt og send til borgarstjórnar
sem annað hvort formlega sam-
þykkir áætlunina eða sendir
hana aftur til íbúanna – en það
gerist nær aldrei. Á öllum stig-
um hefur almenningur aðgang
að sérfræðiþekkingu og nám-
skeiðum til þess að gætt sé að
faglegum forsendum.
Í Porto Alegre verja íbúarnir
án milligöngu stjórnmálamanna
rúmlega 20 milljörðum árlega
með skynsamlegum hætti í upp-
byggingu borgarinnar. Þegar
ferlið var tekið upp naut stór
hluti borgarinnar ekki vatns-
og skólpþjónustu, skólaþjón-
usta var slök og spilling algeng.
Í dag njóta nær allir, eða um
98%, vatns- og skólpþjónustu
og fjöldi skóla hefur fjórfaldast.
Fjármunir hafa færst frá ríkum
til fátækra og dregið hefur
verulega úr spillingu. Gras-
rótarstarf og félaga-
samtök hafa eflst og
þátttaka haldist góð.
Fleiri þjóðfélagshóp-
ar koma nú að borð-
inu en áður, m.a. þeir
sem hafa lágar tekjur
og litla menntun en
þeir hópar hafa ekki
átt upp á pallborðið
í flokka-fulltrúalýð-
ræði eins og er t.d.
hér á landi. Þó þarf að
styðja sérstaklega við
bakið á jaðar hópum
og hvetja til þátttöku.
Í frumvarpi til
sveitarstjórnarlaga
sem liggur fyrir
Alþingi eru ákvæði
sem gera almenningi
kleift að knýja fram
borgarafundi og íbúa-
kosningar. Lýðræðis-
félagið Alda leggur
til að gefin verði sér-
stök heimild fyrir samsvarandi
ferli og í Porto Alegre og að
almenningur geti kallað eftir
því að ákvarðanir séu færðar
í hendur íbúanna. Samkvæmt
frumvarpinu eiga borgara-
fundir og íbúakosningar aðeins
að vera ráð gefandi fyrir stjórn-
málamennina. Aldan hefur sent
ráðamönnum ábendingu um að
valdið sé í höndum fólksins og
krafist þess að íbúakosningar
og borgarafundir séu bindandi
samkvæmt lögunum.
Lýðræði
Kristinn Már
Ársælsson
stjórnarmaður í
Lýðræðisfélaginu
Öldu
Fjármunir
hafa færst
frá ríkum til
fátækra og
dregið hefur
verulega úr
spillingu.
Grasrótarstarf
og félagasam-
tök hafa eflst
og þátttaka
haldist góð.
Allt sem þú þarft
*Meðan birgðir endast
Jákvæðar fréttir
fyrir sumarið
Þú færð Fréttablaðið á 26 stöðum á Suðurlandi.
Það er engin ástæða til að missa af neinu í sumar. Fréttablaðið er aðgengilegt
um land allt. Því er dreift ókeypis í lúgur og kassa á kjarnadreifingarsvæði okkar.
Auk þess er það selt í lausasölu á kostnaðarverði á 120 sölustöðum um land allt.
Þú getur alltaf fengið Fréttablaðið beint í símann, fartölvuna eða spjaldtölvuna hvar sem er og hvenær sem er á Vísi.is
eða fengið það sent með tölvupósti daglega. Nánar um dreifinguna má lesa á visir.is/dreifing.
Það fá allir afmælisblöðru*
á sölustöðum Fréttablaðsins
um land allt.
Fjöldi lausasölustaða á Suðurlandi
Olís, Höfn
N1, Höfn
Nettó, Höfn
N1 Fossnesti, Selfossi
Minni Borg, Selfossi
Bónus, Selfossi
Olís, Selfossi
Krónan, Selfossi
Samkaup Úrval, Selfossi
Litla Kaffistofan, Ölfusi
Þrastalundur, Selfossi
Verslunin Árborg N1, Selfossi
N1, Hveragerði
Bónus, Hveragerði
Samkaup Strax, Laugarvatni
Samkaup Strax, Flúðum
Olís, Hellu
Söluskálinn Landvegamótum, Hellu
N1, Hvolsvelli
N1, Vík
N1, Vestmannaeyjum
Olís, Vestmannaeyjum
Skýlið ehf, Vestmannaeyjum
Vöruval ehf, Vestmannaeyjum
Krónan, Vestmannaeyjum
Kjarval, Vestmannaeyjum