Búfræðingurinn - 01.01.1934, Blaðsíða 38

36
sem framleidd er með búfjárræktinni (mjólk,smóör,k,3Öt,egg o.s.fr.).
Rannsóknir hafa sýnt,að oft er náið samhengi með fjöre'fnamagni-fóðurs
ins og^fjörefnamagni búfjárafuröanna.^
NÚ skal skýrt nokkuð frá hinum býðingarmestu fjörefnum,hverju
f.yrir sig.Það er ekki mikils virði að gefa upplýsingar um f jorefnm
í einu lagi,og er'pað bó-bví miður-óft gert 1 ritum og ræöum,sem
eiga að vera aðgehgileg fyrir almenning.Hér er tuh að ræða mjog ólík
efni,bæði hvað býð.ingu snertir og eins að pví leyti,hvar bau finnast.
Sömuleiðis er það mjcg mismunandi,hve viðkvæm þau eru og hve vel.bau
þola geymslu.Þaö skiftir miklu máli,að menn viti,hvaða fjörefni er
þýðingarmest að varðveita,og er þá nauðsynlegt,að tekið sé tillit
til þess við verkun,hirðingu og alla meðferð foðurtegundanna.
Fjörefnafræðin er kornung vísindagrein.Enginn hafði hugmynd. um,
að fjörefni væru til,fyr en ár_iöl897»oð menn urðu^eins af þeim varir.
Hið næsta var uppgötvað 19o7 og það þriðja 1912.NÚ sem stendur þekkja
menn a.m.k. 6 mismunahdi fjörefni.Þeim er skipaö i tvo flokka.Annars
vegar eru þau í'jörefnijsem leysast upp^í feiti og^líkjast henni aö
ýmsu leyti.Eru þau þrju og venjulega táknuö með bókstöfunum A ,D og. 1
E.Hin fjörefnin BI,BXT og C eru óleysanleg í feiti,en leysanleg í
vatni.
A-fjörefnið virðist hafa mjcg' mikla býðingu fyrir vöxt og^þroska
ungviðis.Vöntún þess háir vexti og framförum hinna ungu dýra,þó að
fóðx*ið að öðru leyti sé mjög gott og f jöl'breytt.Oft er þessu samfara
illkynjuð augnveiki,sem getur^valdið blindu.Skortur A-fjörefnis
er einnig hættulegyr fullorðnu búfé.Getur hann vaiStðmótstöðu beirra
gegn ýmsum sjúkdómum,gert þau næmari fyrir þeim og ef til vill dreg-
ið úr frjósémi þeirra.
Allt grænfoður hefir í sér fólgið mikið af#A-fjörefni.Enda raynd-
ast það í^hinum grænu jurtahlutum fyrir áhrif sólarljóssins.Það safn-
ast ekki í fræin,og þessvegna er lítið sem ekkert af því í kcrni,olíu-
•fræjum eða olíukökum.í gulrófum er þó nokkuð af því,en lítið semnkk-
ert í kartöflum.í votheyi getur verið mikic af því,einkum ef verkunin
er >annig,að hinn græni litur jurtanna hefir haldið ser.í nurrheyi
er oft töluvert af A-fjörefni,en mjög fer það^eftir verkuniimi.Ef hey-
ið er grænt o^ vel verkað,mun óhætt að gera.ráð fyrir allmiklu af A-
fjörefni 1 þvi,en ef heyið hrast nokkuð að ráöi,þann.ig að gracni lit-
urinn hverfer hætt vio,að það innihaldi lítið sem ekkert af þessu
verðmæta efni.í lýsi og síldarmjöli er mjög mikið af A-fjörefni.Enn-
fremur í smjör'feiti,en þó því aoeins,að ekki hafi verið skortur .á
því í fóðri kúnna.
A-fjörefnið þolir úlla úhrif súrefnis.bessvegnu getur það skemmst
og jafnvel eyðilagst í f óðurtegundum, sem 2pft..leikur um. í la.ngan tíma.
Þetta er v.afalaust orsök þess,að lítif^^Íámí1 %ví í krökt’u heyi.
D-fjörefnið hefir mjög mikla þýðingu fyrir beinmyndímina og get-
ur komið í veg fyrir og læknað beinkrcm.bað fylgir vanalega A-fjor-
efninu og finnst þessvegna í sömu fóðurtegundum og bað,t.d.grænfóðri,
vel verkuðu heyi,mjólk,mjólkurfeiti,lýsi og síldarmjöli.D-fjörefnið
er bo ekki nær því eins utgrngttog A.Vegna þess að beinmyndun á sér
einlcumýstað,meðan dýrin eru að vaxa og þroskast,verður D-fjcrefnið
fyrst og fremst nauðsynlegt fvrir ungviði.Beinkröm getur þo,e.ins og
knnnugt er,komið^fram einnig hjá fullorðnum dýrum,og þessvegna ex-
nauósynlegt,að fóður búfjárins yfirleitt innilialdi D-f jörefni.
Annars^er bað margt,sem hefir áhrif á beinmyndunina.Má þ.ar fyrst
nefna,hve býðingarmikið er,að í fóðrinu séu hin nauðsynlegu steinefni.
Gildir þetta einkum kalk og fosforsýru,og þurfa þau efni a<) vera til
staðar í hæfilegum hlutföllum.En jafnvel þott steinefnin seu nokkuð
af skornum skammti og hlutföllin milli kalks og^fosforsýru*ekki sem
heppilegust,virðist D-fjörefnið geta bætt úr því^og séð uí'cbeinmynd-
unin verði eðlileg og heilbrigð.Þa hefir sólarljósið mikla þýðingu’
fyrir_beinmyndunina.Þetta er skýrt á þann veg,að efnið ergosterin,'
sem finnst í húðfeiti,breytist:í D-fjörefni fyrir álirif solarijóssins.
Það kemnr alloft fyrir,að nytháar mjólkurkýr fá beinbýki.Þetta
mun^stafa af því,hve miklu af steinefnum þær þurfa að skila í mjólk-
inniFoðrið er þá^ekki alltaf^þannig,að það geti fulinægt bessuiii þörf-
um.Taka kyrna.r þá steinefni úr beinum smum til mjólkurframleiðslunn-
yr.Það^er talið mjög senniíegt,að D-fjorefnið geti liaft lieppileg
ahrif a.hagnýtingu steinefnanna við mjólkurmyndun og þannig komið í
V9S fyrir,að kyx-ner eyöi beinum sínum og sýkist af beinsýki. Þetta er
þo eigi fullrannsakað ruál enn sem komið er,en hvað sem því líður,