Morgunn - 01.12.1986, Blaðsíða 32

viðjar og um leið að skapa sér tilverurétt og forsendur í
íslensku samfélagi. Sá vísir, sem til var að þessum stéttum
á 19. öld, var algerlega háður dönskum hagsmunum og
menningu yfirleitt. Hin nýja stétt var hins vegar orðin sér
þess meðvituð í upphafi aldarinnar, að hún átti sérstakra
íslenskra hagsmuna að gæta, þótt hún væri enn of háð
Danmörku til þess að geta sagt skilið við það gamla að
fullu og öllu. Það hefði þess vegna verið andstætt hags-
munum hennar að sameinast um beinskeytta þjóðernis-
pólitík, en hitt, að taka upp óþjóðlega íhaldsstefnu, hefði
hins vegar gert henni óvært í landinu, þegar þjóðernis-
vakning var í hámarki. Dulspekin gat hér orðið samein-
ingargrundvöllui', þar eð hún var „ópólitísk“ í þessu sam-
hengi. Borgarastéttin hafði heldur ekki efni á því að ganga
í bandalag gegn alþýðunni og egna gegn sér harðsnúna
verkalýðshreyfingu, enda var dulspekin ekki pólitísk i því
samhengi heldur, og nokkrir áhrifamenn í samtökum
verkalýðs og sósíalista löðuðust að dultrúai’hreyfingunni.
En þetta ,,millibilsástand“ einkenndi ekki bai’a stjórn-
málalífið. Fyi’stu tvo áratugi aldarinnar einkenndist ís-
lenskt borgarsamfélag að mörgu leyti af því, sem í félags-
fræðinni hefur verið kallað ,siðrof“ (anómía).4 Hefðbund-
in viðmið og hegðunari’eglur misstu gildi sitt, en nýtt verð-
mætamat, lífsviðhorf og boðkerfi (normsýstem) fjölþætt-
ara þjóðfélags hafði ekki enn mótast. Þetta hafði áhrif á
„einstaklinginn“. Fyrri lífsviðhorf og viðmið misstu gildi
sitt til skilgreiningar á einstaklingnum sem félagsveru,
uppruna hans, tilgangi og takmarki. Hér átti dultrúar-
hreyfingin sínu hlutverki að gegna, enda hafði hún sínar
forsendur í einstaklingnum og „mikilvægi persónuleikans“.
1 framhaldi af þessu hlutverki varð hún einnig þáttur í
mótun hins nýja þjóðfélags, að svo miklu leyti sem félags-
foi'm hennar og þeir umgengnishæettir, sem þróuðust inn-
an hennar, sametvinnuðust hinni fjölbreyttu félagsgerð
(plúralisma), sem þá var í deiglunni.
4. Sjá aftanmálgrein 8.
30
MORGUNN