Morgunn - 01.12.1986, Blaðsíða 26

dæmið um, hvernig stjórnmálaskoðun og afstaða til spíritis-
mans fóru saman á fyrsta áratug þessarar aldar. Þó má
spyrja, hvort þessi afstaða eigi sér einhverjar ,,dýpri“ or-
sakir félagssálfræðilegs eðlis. Hér skal sett fram sú tilgáta,
að stjórnmálaósigur sá, sem valtýskan beið á fyrstu ár-
um þessarar aldar, hafi gert leiðtoga hennar á Islandi
,,móttækilegri“ fyrir spiritismanum, vissunni fyrir því, að
réttlæti væri þó til, og meira að segja örugg vissa fyrir
því, að menn myndu að lokum uppskera eins og þeir hefðu
til sáð. Valtýingar voru framfaramenn og trúðu á tækni-
þróun og atvinnuuppbyggingu sem undirstöðu að pólitísku
og menningarlegu sjálfstæði íslensku þjóðarinnar. Þeir
höfðu unnið markvisst að því að taka við leiðtogahlut-
verki í íslenskum þjóðmálum, og allar líkur bentu til að
þeim mundi takast það vegna framsýni og dugnaðar og
trúar á mátt sinn og megin. Þá gerist það, að pólitískir
sviptivindar í Danmörku feykja „gaumgosanum“ Hannesi
Hafstein, með stuðningi ósamstæðra og stefnulausra hópa
innanlands, upp í ráðherrastólinn — stundum m. a. af gamla
landshöfðingjavaldinu. Þetta var pólitískt siðleysi í þeirra
augum og óskiljanlegt út frá réttlætishugmyndum þeirra.
Skúli Thoroddsen velti þessu fyrir sér í Þjóöviljanum,
einkum siðferði manna eins og ritstjóra Þjóðólfs:
Græðgi stjómarliða, og löngun þeirra til að sitja einir
að matborði stjórnarinnar, meðan þeir eru hér í hold-
inu — um seinni tímann virðist minna hugsað; það sýn-
ir rógurinn, lygarnar og hlutdrægnin, sem allt of víða
gægist fram — er svo rik, að þeir gæta þess eigi, að þeir
gera sjálfa sig að athlægi. .. .28
En spíritisminn og dultrúarhreyfingin almennt boðuðu
ekki eingöngu það, að einstaklingurinn tæki afleiðingum
gerða sinna í öðru lífi. Skúli tók sjálfur eftir því, að „það
28. Svipaða söguskoðun má sjá hjá Gunnari Karlssyni, Hugleiðingar um
upphaf Heimastjórnarflokksins. 1 Mími IV, 2 1965; Þorsteinn Thor-
arensen, Móralskir meistarar, Fjölvi, Rvik 1969. Sjá t. d. bls. 193 og
áfram.
24
MORGUNN