Morgunblaðið - 04.01.2009, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. JANÚAR 2009
Frá erjum í átt til einingar
Við lok síðari heimsstyrjaldar beið nasisminn skipbrot. Kommúnisminn stóð hins vegar af sér hildarleik-
inn í Evrópu og aðeins nokkrum misserum eftir stríðslok klauf járntjald álfuna í austur og vestur. Fasism-
inn, systurstefna nasismans, hélt velli í álfunni enn um hríð. Evrópusambandið, bandalag 27 lýðræðis-
ríkja, sem teygir sig frá heitum öldum Miðjarðarhafsins til nyrstu sveita Finnlands, á rætur í þessu mikla hugmyndafræðilega
uppgjöri. Nú þegar tæp 60 ár eru liðin frá stofnun Kola- og stálbandalagsins, eftir undirritun Parísarsamkomulagsins 1951, má
segja að álfan standi enn á ný á tímamótum. Stærstu hagkerfi sambandsins, hið þýska og hið breska, hafa haft mikinn hag af al-
þjóðavæðingunni. Bankahrunið hefur hins vegar afhjúpað veikleika fjármálakerfisins, á sama tíma og ráðgert er að hlutur ESB og
Bandaríkjanna í heimsframleiðslunni muni fara minnkandi á næstu áratugum. Tyrkir standa enn utan sambandsins og ríkir óvissa
um hvaða áhrif það hefði á stefnu ESB að hafa þá með innanborðs. Baldur Arnarson stiklar á stóru í sögu sambandsins.
1910-1919 1920-1929 1930-1939 1940-1949 1950-1959
1948 Brussel-samkomulagið
undirritað. Með því verður
Vesturbandalagið til, en
þar fór varnarbandalag
Breta, Frakka og Benelúx-
landanna. Framrás
kommúnismans er hvati að
stofnuninni.
1948 Efnahagssamvinnustofnun
Evrópu (OEEC) sett á legg til að
annast framkvæmd Marshall-
áætlunarinnar um uppbyggingu
Evrópu. Ísland fær hlutfallslega
mestan stuðning úr áætluninni á
íbúa. Ríki Austur-Evrópu
afþakka aðstoð úr áætluninni.
1949 Ísland gerist stofnaðili að NATO
og Sameinuðu þjóðunum.
1951 Varnarsamningur undirritaður við
Bandaríkin
1950 Schuman-yfirlýsingin undirrituð.
1951 Parísarsamkomulagið undirritað
og með því er Kola- og
stálbandalagið formlega stofnað.
1952 Evrópuþingið stofnað.
1953 Vestur-Evrópusambandið (VES)
stofnað.
1957 Rómarsáttmálinn undirritaður.
1958 Belgar fara fyrstir með forsæti í
Evrópusamstarfinu.
1914 Fyrri heimsstyrjöldin brýst út.
1917 Októberbyltingin í Rússlandi.
1918 Styrjöldinni lýkur.
1919 Þjóðabandalagið stofnað í kjölfar
Versalasamninganna. Ætlað að
tryggja friðinn í heiminum.
1922 Mussolini verður forsætisráðherra
Ítalíu.
1927 Borgarastríð brýst út í Kína.
1929 Kreppan mikla skellur á um
haustið.
1933 Þjóðverjar og Japanar segja sig
úr Þjóðabandalaginu.
Nasistar taka völdin í Þýskalandi.
1939 Heimsstyrjöldin síðari brýst út.
1950 Kóreustríðið brýst út. Verður til að
auka mikilvægi NATO í augum
Bandaríkjanna sem setja meira
fé í samstarfið.
1954 Upphaf Víetnamstríðsins.
1955 Varsjárbandalagið stofnað sem
mótsvar við NATO.
1945 Heimsstyrjöldinni síðari lýkur.
1945 Sameinuðu þjóðirnar stofnaðar.
1947 Hugtakið „kalt stríð“ sett fram.
1948 Brussel-samkomulagið.
1948 Sovétmenn loka af Berlín.
1949 Vestur-Þýskaland stofnað.
1949 NATO stofnað.
1949 Efnahagsbandalag
kommúnistaríkja stofnað.
1949 Kommúnistar taka völdin í Kína.
Áf
an
ga
rá
E
vr
óp
uf
ör
St
æ
kk
un
E
SB
Ís
la
nd
og
E
vr
óp
us
am
st
ar
fið
/
al
þj
óð
as
am
st
ar
f
Ve
rö
ld
íd
ei
gl
u
Evrópusambandið 16.905.620
Bandaríkin 13.807.550
Japan 4.381.576
Þýskaland 3.320.913
Kína 3.280.224
Fimm stærstu
hagkerfi heims
Fólksfjöldi í Evrópusambandinu
1960 2005
550
500
450
400
350
M
ill
jó
ni
r
Samkvæmt fyrstu spám Eurostat verður fólksfjöldi á EU27
svæðinu 499,7 milljónir 1. janúar 2009.
Fólksfjöldi á nýja evrusvæðinu, að Slóvakíu meðtalinni,
verður 328,6 milljónir 1. janúar 2009.
Ársfr. í USD 2007 (IMF)
Heimild: Eurostat
Ræðir þar einkum um Ruhr-héraðið sem
kom einnig við sögu í fyrri heimsstyrjöldinni,
en að loknu því stríði hernámu Frakkar og
Belgar héraðið til tryggingar fyrir skaðabóta-
greiðslum þeim sem lagðar voru fram í Ver-
salasamningunum. Hernáminu lauk árið 1925
og þegar yfir lauk hafði héraðið gegnt stóru
hlutverki í vígvæðingu nasista.
Stofnun bandalagsins átti sér aðdraganda
í því að Frakkinn Jean Monnet, sem stund-
um er nefndur helsti hugmyndafræðing-
urinn að Evrópusamvinnunni, lagði árið
1945 fram Monnet-áætlunina. Hún fól í sér
flutning kola frá þeim iðnaðarsvæðum í
Þýskalandi sem komu tímabundið í hlut
Frakka í stríðslok, það er að segja Ruhr-
héraðið og Rínarlöndin, einkum Saarland, til
Frakklands, svo styrkja mætti hagkerfi
Frakka á kostnað Þjóðverja.
Eins og gefur að skilja olli þessi ásetningur
spennu í samskiptum Frakka og Þjóðverja og
með Schuman-áætluninni, sem nefnd var eftir
franska utanríkisráðherranum Robert Schum-
F
rakkar, Vestur-Þjóðverjar, Ítalir, Belg-
ar, Hollendingar og Lúxemborgarar
undirrita Parísarsamkomulagið og
stofna þá um leið Kola- og stál-
bandalagið, fyrst og fremst í því skyni að koma
í veg fyrir átök á milli Frakka og Þjóðverja.
Parísarsamkomulagið tók gildi 1952 og rann
út 50 árum síðar, árið 2002, þegar Kola- og
stálbandalagið hætti formlega að vera til og
rann inn í Evrópubandalagið (EB).
Kola- og stálbandalaginu (KSE) hefur verið
lýst sem fyrstu evrópsku stofnuninni sem fól í
sér yfirþjóðlegt vald, það er vald til að taka
ákvarðanir án þess að til kæmu afskipti rík-
isstjórna viðkomandi ríkja. Var Parísarsam-
komulagið forsendan fyrir myndun hins yfir-
þjóðlega valds.
Hugmyndin að baki því var öðrum þræði sú
að sameina vestræn ríki álfunnar um þann iðn-
að sem hafði orðið til að kljúfa þau í herðar nið-
ur í stríðsrekstri, nefnilega þungaiðnaðinn með
kol, stál og járn á iðnaðarsvæðunum sem nas-
istar nýttu við uppbyggingu stríðsvélarinnar.
an, var niðurrifi þýsks iðnaðar í Ruhr-
héraðinu hætt, ásamt því sem ýmsar fram-
leiðslukvaðir á þýskan iðnað voru afnumdar.
Er Monnet talinn aðalhöfundur áætlunar-
innar, en gjarnan er vísað til hans og Schuman
sem helstu stofnfeðra Evrópusamstarfsins.
Tveimur árum síðar fengu Frakkar efnahags-
leg yfirráð yfir Ruhr-héraði og héldu þeim til
1957, þegar það varð hluti af V-Þýskalandi,
líkt og Rínarlöndin.
Liður í mótun eins markaðar
Árið 1967 gekk Kola- og stálbandalagið
ásamt Kjarnorkubandalagi Evrópu (KBE) inn
í Evrópubandalagið, þar sem Efnahags-
bandalag Evrópu (EBE) var meginstoðin.
Kola- og stálbandalagið hefur fengið þann
dóm sögunnar að hafa ekki tekist að koma í
veg fyrir hnignun iðngreinanna sem það var
stofnað um, á sama tíma og það stuðlaði að
myndun sameiginlegs markaðar í Evrópu.
Inngangan í Kola- og stálbandalagið var
ekki óumdeild í Þýskalandi og lögðust jafn-
aðarmenn (SPD) gegn henni með þeim rökum
að hún drægi úr líkum á sameiningu landsins.
Var flokkurinn andvígur aðild að Efnahags-
bandalagi Evrópu og NATO með sömu rökum.
Parísarsamkomulagið
1951
Tímamót Við undirritun samkomulagsins.
Evrópusambandið | Saga, hugsjónir, gildi