Morgunblaðið - 04.01.2009, Blaðsíða 34

34 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. JANÚAR 2009
Ef vatn kemst í vax útikerta er hætta á að heitt
vaxið skvettist á fætur og hendur nálægra
Munið að slökkva
á kertunum
Slökkvilið
Höfuðborgarsvæðisins
Morgunblaðinu hefur borist mikill fjöldi greina og pistla frá lesendum um ástandið í efnahagsmálum landsins.
Margir höfundar lýsa áhyggjum sínum af þróun mála og margir gera tillögur um leiðir út úr efnahagsvanda þjóð-
arinnar. Morgunblaðið leggur áherslu á að gera þessum umræðum góð skil í blaðinu á næstunni.
Skoðanir fólksins
Hefði ekki verið fram-
sýnna að byrja á því að
semja um frystingu launa
a.m.k til næstu tveggja
ára til þess að gefa fyrirtækjum og
sveitarfélögum ráðrúm til að ná
vopnum sínum og halda sjó. Við
sem höfum nú misst lífsviðurværið
og höfum ekki að neinu að hverfa
skiljum ekki hvernig hægt er að
hækka laun á þessum tímapunkti.
’
NÚ ÞEGAR þetta er skrifað hefur verð á þorski lækkað um 30% og
er von á að hann lækki enn meira á nýju ári. Álverð lækkar einnig um
30% og er alger óvissa með álframleiðslu í heiminum á nýju ári vegna
iðnaðarkreppunar. Við höfum sýkta síld og það er loðnubrestur. Allt
þetta gerist þegar blasir við offramboð á orku og er fyrirsjáanlegt að
verð á olíu og gasi muni hrynja frá því sem komið er.
Auðlindir okkar eru sem sagt verðlausar eða verðlitlar
og er viðbúið að þær verði það næstu 2-3 ár hið
minnsta.
Þegar þetta er fyrirsjánlegt eru Íslendingar æfir yf-
ir því að fá ekki að komast yfir ódýrt lánsfjármagn til
að halda lífinu í innflutnings- og þjónustufyrirtækjum,
og sjá fram á gjaldþrot þessara fyrirtækja ef fram
heldur sem horfir.
Því miður virðist það óumflýjanlegt og reyndar
nauðsynlegt að fyrirtæki sem grundvallast á innflutn-
ingi og þjónustu innanlands fari í stórum stíl á hausinn. Hver er ástæð-
an fyrir þessu? Hún er einfaldlega sú, að tekjur þjóðarbúsins verða að
duga fyrir skuldum. Þrátt fyrir gengishrap krónunnar mun útflutningur
minnka, hvort heldur sem er í magni eða virði. Fyrirsjáanleg neikvæð
verðbólguvísitala á heimsvísu gerir það að verkum að skuldir hækka í
samanburði við eignir og tekjur. Því fylgir atvinnuleysi og skerðing á
lífsgæðum. Newsweek segir yfirvofandi heimskreppu, sem varla er byrj-
uð, munu kosta Bandaríkjamenn miklu meira en uppreiknaður kostn-
aður fyrri og seinni heimstyrjaldar, kreppunnar miklu, Víetnam-
stríðsins og Írakstríðsins samanlagt.
Það er ömurlegt að íslenskir fjölmiðlar geri þessum málum ekki skil.
Því meiri skuldum sem við söfnum til að reyna að koma hagkerfinu í
gang, því dýpra gröfum við okkar eigin gröf. Ástæðan fyrir þessu er að
útflutningur okkar á eftir að minnka í virði og magni næstu árin, en þá
verðum við að treysta á að það séu ekki skuldir sem hirða þær litlu
tekjur sem þjóðarbúið aflar sér. Við þurfum að sætta okkur við óumflýj-
anlegt atvinnuleysi og gjaldþrot margra fyrirtækja og heimila. Ef við
ætlum að koma í veg fyrir það með ódýru og auknu lánsfjármagni erum
við að treysta ömurlega fátækt og hörmung yfir Íslendinga um ókomna
framtíð. Sama gildir með hverskyns nýsköpun eða nýjar hugmyndir af
fyrirtækjarekstri eða framleiðslu. Heimsefnahagurinn er þess eðlis, á
næstu árum, að hann leyfir ekki neinar nýjar hugmyndir nema að fyr-
irsjánlegt gjaldþrot fái að fylgja með. Verður því vandinn okkar enn
meiri fyrir vikið. Hugvit og frumleiki getur orðið okkur meiri skaði en
lán á næstu árum. Við verðum að treysta á það sem við kunnum best og
halda okkur við það sem örugglega veitir okkur tekjur. Olíuleit, og net-
þjónabú og annað slíkt sem gefur von um erlent fjármagn heyrir hér til
undantekninga.
Við ættum því að vona og óska að við fáum engin lán til að styrkja
innflutning og útflæði fjármagns á næstunni. Yfirvöld eru í þeirri erfiðu
stöðu að halda til streitu þeirri stefnu sem þau mega ekki nefna á nafn;
að keyra þorra innflutningsfyrirtækja í gjaldþrot til að stöðva innflutn-
ing og koma honum í jafnvægi við útflutning svo að krónan styrkist, og
skuldir heimila og fyrirtækja lækki sem því nemur.
Vei lánum
sælla skuldara
Gunnar Kristinn Þórðarson, guðfræðingur.
GJALDMIÐILSFRÆÐI, eins og
háskólahagfræðingar fjalla um þau
nú, eru eins og kartöflufræði bú-
fræðinga fyrir 80-90 árum. Ef leitað
var til búfræðings á fyrstu áratugum
20. aldar til að fá ráð um kart-
öflurækt hafði hann lítið að styðjast
við annað en eigið hyggjuvit. Sumir
búfræðingar voru glúrnir, aðrir virt-
ust vera glúrnir, en hvort sem var
gátu þeir ekki vísað til rannsókna. Nú getur
búfræðingur, sem spurður er ráða um kart-
öflurækt, vísað til greinar í blaði, sem aftur
vísar til tímaritsgreinar, sem aftur styðst við
rækilegar rannsóknarskýrslur, og kartöfl-
urnar verða góðar.
Þessu ætti að vera líkt farið um gjaldmið-
ilsmálið, en því er ekki að heilsa.
Háskólahagfræðingar vísa ekki til ræki-
legrar greinargerðar, þar sem lesendur með
ólík viðhorf um stöðu Íslands geta metið
sjálfir, hvernig hugmynd hvers og eins um
æskilega stöðu landsins fellur að hug-
myndum um gjaldmiðil fyrir Ísland. Reynd-
ar segir Thomsen, sem hér hefur verið á
vegum Alþjóðagjaldeyrissjóðsins (AGS), að
hér fari fram beinskeytt umræða um þessi
mál. Sú umræða hefur ekki birst almenn-
ingi, en skot hafa vissulega verið mörg.
Ég set fram spurningar og óskir. Fyrst:
Verður því yfirleitt svarað, hvernig megi
koma gjaldmiðilsmálum Íslands vel fyrir,
fyrr en heimurinn hefur mótað nýjar leik-
öðrum áratug. Þar vantaði illa eigin gjald-
miðil til að leysa vandann, hélt hann fram.
Hvað er til í því?
Þá vildi ég hafa með umfjöllun um myntr-
áð; um það eru alþjóðlegar reglur. Loks hlýt
ég að vænta þess, að menn meti, hvers virði
sjóðval mætti verða til að draga úr hag-
sveiflum, sem aftur tengist gjaldmiðilsstjórn,
sbr. grein mína „Að loknum fjármálasvipt-
ingum“ í Mbl. 16. október síðastliðinn.
Hér er því margs að gæta, og ekkert vit
að ætla háskólahagfræðingunum nauman
tíma. Hagfræði getur leitt til skarprar
greiningar og úrræða, en getur líka orðið
einfeldningslegt trúboð, jafnvel hjá sama
manni. Háskólahagfræðingarnir stóðu heið-
ursvörð í þeirri hrakför, sem þjóðin er í,
með glýju í augum (það er spurt, hvenær
ferðin hófst). Samt verður ekki komist hjá
því að setja þá í verk. Þegar þeir hafa skilað
vandaðri álitsgerð í gjaldmiðilsmálinu þarf
almenningur svigrúm til að meta hana með
tilliti til nokkurra meginhugmynda um stöðu
Íslands. Og heimurinn allur þarf að jafna sig
til að ná áttum um farsæl fjármálasamskipti.
Ætli veiti af skemmri tíma en kjörtímabili
núverandi Alþingis til að komast að nið-
urstöðu?
Meira: mbl.is/esb
talað um áhlaup á krónuna. Hvaða tök þarf
að hafa til að varast þau? Mundu slík tök
leyfast í nýjum alþjóðlegum reglum, þótt
þau yrðu ekki leyfð samkvæmt EES-
samningnum? Mætti þá ekki semja við Evr-
ópusambandið um frávik? Dýrkeypt reynsla
ætti að nægja til að fá að semja þannig.
Þetta þarf að taka fyrir, meðal annars með
tilliti til þess, að hér megi stunda fjármála-
starf af viti.
Nefnd eru dæmi um farsæl mynt-
bandalög, Hongkong með BA-dal og Ekva-
dor sömuleiðis. Er reynslan í þessum lönd-
um háð skipulagi kjaramála? Skyldu vera
almennir kjarasamningar í löndunum?
Skiptir það máli, ef vantar þann sveigj-
anleika, sem fæst með eigin gjaldmiðli, að
kjarasamningar eru sveigjanlegir, jafnvel
léttvægir? Er þá æskilegt, til að mynt-
bandalagið heppnist, að aðilar vinnumark-
aðarins séu lítils megnugir, sem sagt ekki
neitt Alþýðusamband, sem skiptir máli?
Nú kom til álita, að Lettland, sem hafði
tengt gjaldmiðil sinn evru, aftengdi hann og
felldi gengið. Ekki varð af því, heldur fékk
Lettland mikið evrulán til að bjarga sér úr
vandræðum. Fróðlegt væri að fá það dæmi
metið í víðtækri greinargerð, sömuleiðis
muninn í núverandi þrengingum á Bretlandi
með sitt pund og Írlandi með evru. Þá má
ekki gleyma Færeyjum. Hagstofustjóri
Færeyja var í opinberri heimsókn hér í
haust og lýsti vandræðum þar fyrir hálfum
reglur um flutning fjármagns milli
landa eftir þá raun, sem heimurinn
er í?
Þó að þessu verði ekki svarað af
raunsæi fyrst um sinn má fjalla um
ýmsa reynslu. Meginkenningin hef-
ur verið, að myntbandalag verði
ekki farsælt, nema hlutar þess séu
samstiga í efnahagssveiflum. Há-
skólahagfræðingar mættu gera
grein fyrir því, meðan beðið er eftir því, að
reglur mótist um gjaldmiðilsmál heimsins,
hversu samstiga eða ósamstiga Ísland hefur
verið evrubandalaginu. Evrubandalagið full-
nægir reyndar ekki skilyrðinu um að vera
samstiga innbyrðis, enda hefur því farnast
lakar en hinum hluta Evrópusambandsins og
Evrópska efnahagssvæðisins. Sömuleiðis
þarf að vita vegna hugmyndar um að tengja
krónuna við BA-myntina dollar, hversu sam-
stiga Ísland hefur verið Bandaríkjum Am-
eríku (BA), og vegna trúar sumra á, að far-
sælt væri að gera norsku krónuna að
gjaldmiðli hér, þarf að vita, hvort Ísland sé
yfirleitt samstiga Noregi í efnahagsbylgjum.
Því er stundum haldið fram, að íslenska
hagkerfið sé of lítið. Of lítið fyrir hvern er
þá átt við? Var ef til vill helst að, nú þegar
illa fór, að kvöð var á samkvæmt EES-
samningnum, að ríkið skipti sér ekki af fjár-
magnsflutningum úr landi og til landsins?
Það vildi ég, að fjallað væri um í grein-
argerð háskólahagfræðinga. Þá hefur verið
Verkefni handa háskólahagfræðingum
Björn S. Stefánsson er í Fé-
lagi viðskiptafræðinga og
hagfræðinga.