Morgunblaðið - 24.05.2009, Blaðsíða 37

Umræðan 37BRÉF TIL BLAÐSINS
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. MAÍ 2009
HINN 4. apríl síð-
astliðinn voru 60 ár
liðin frá því að Atl-
antshafsbandalagið
(NATO) var stofnað í
Washington. Ísland
var stofnaðili að
bandalaginu og stóð
ríkisstjórn Stefáns
Jóhanns Stefánssonar
að aðildinni. Þeir
flokkar sem studdu
aðildina voru Sjálfstæðisflokkur,
Alþýðuflokkur og Framsókn-
arflokkur, en Sósíalistar voru á
móti. Það var mikil andstaða gegn
aðildinni að NATO og brutust út
gríðarleg mótmæli gegn aðildinni
þegar hún var til umræðu á Al-
þingi sem enduðu með götuó-
eirðum. Eftir á má segja að and-
staðan gegn aðildinni hafi verið
skiljanleg, þar sem því var heitið
þegar Ísland fékk fullveldi að land-
ið yrði ævarandi hlutlaust og lýð-
veldið Ísland var varla orðið fimm
ára þegar landið gerðist aðili að
NATO.
Aðildin að bandalaginu kom ekki
til af góðu. Reynslan frá seinni
heimsstyrjöld sýndi að engin vörn
var í hlutleysi landsins og kalda
stríðið var á byrjunarstigi. Með
þessari grein ætla ég að leggja mat
á hvort aðild Íslands að NATO hafi
verið landinu til góðs eður ei.
Það var mikill fórnarkostnaður
sem fylgdi aðild Íslands að NATO,
því aðildin klauf þjóðina í tvennt.
Skömmu eftir aðildina að NATO
kom bandarískur her til landsins
og var hér á árunum 1951 til 2006.
Komu bandaríska hersins fylgdu
mikil umsvif, sérstaklega efnahags-
leg, sem juku enn á sundrungu
meðal Íslendinga, hvort fólk var
fylgjandi hersetunni eður ei. Á
tímabili voru tekjur af Keflavík-
urherstöðinni um 20% af erlendum
tekjum þjóðarinnar. Með aðildinni
að NATO tók Ísland virkan þátt í
samstarfi þjóða um öryggis- og
varnarmál sem skipti hina ný-
frjálsu þjóð miklu máli.
Með aðildinni að NATO lagði Ís-
land grunn að því að styrkja sitt
efnahagslega sjálfstæði, þ.e. bar-
áttu landsins fyrir stækkun efna-
hagslögsögu landsins. Allar út-
færslur á efnahagslögsögunni
kostuðu átök, sérstaklega við
Breta. Lausn þessara átakamála
var nánast alltaf gerð með aðkomu
NATO. Lengi vel var framlag Ís-
lands til sameiginlegra varna
NATO aðstaðan fyrir bandaríska
herinn á Keflavíkurflugvelli. Sein-
asta áratuginn hefur Ísland tekið
virkari þátt í störfum bandalagsins,
m.a. rekið alþjóðaflugvöll í Pristina
í Kosovo og tekið þátt í starfi
bandalagsins í Afganistan.
Hér hefur verið stiklað á stóru í
sögu aðildar Íslands að NATO. Það
er mat mitt að aðildin að bandalag-
inu hafi reynst Íslandi farsæl, en
fórnarkostnaðurinn
var mikill. Aðildin
hjálpaði til svo um
munar að Ísland fékk
yfirráð yfir efnahags-
lögsögu sinni. Aðildin
gerði Íslandi líka kleift
að taka virkari þátt í
samstarfi vestrænna
þjóða. Í þriðja lagi og
það sem ég tel vera
mikilvægast þá hefur
aðildin tryggt öryggi
landsins.
Staðan í dag er
þannig að aðildin að NATO hefur
fengið nýja öryggismerkingu eftir
brotthvarf bandaríska hersins frá
landinu árið 2006. Í krafti aðild-
arinnar hefur Ísland gert loftvarn-
arsamninga við önnur NATO-ríki
og að auki hefur Ísland stóreflt allt
samstarf við grannþjóðir á sviði ör-
yggismála. NATO er að mínu mati
fyrst og fremst varnar- og öryggis-
bandalag og það er sléttur áratug-
ur síðan bandalagið beitti hern-
aðarmætti sínum til að koma á friði
í ófriðarbálinu mikla sem skapaðist
við sundrungu gömlu Júgóslavíu.
Tíu ár eru ekki langur tími og
bandalagið hefur enn sama hlut-
verki að gegna og því sem það var
stofnað til.
Þó friðsæld ríki nú í Evrópu er
ófriður víða og hann gerir ekki boð
á undan sér. Hins vegar tel ég
NATO vera komið í hreinar ógöng-
ur með hernaðarbrölti sínu í Afg-
anistan. Bandalagið á að leita allra
leiða til að komast út úr þeim átök-
um. Það skýtur skökku við í mín-
um huga að NATO sem upp-
runalega var stofnað sem varnar-
og öryggisbandalag skuli vera í
hreinu stríði við skæruliða í landi
sem er langt utan áhrifasvæðis
bandalagsins. Því er það ótrúlegt
að heyra að danskar og norskar
herþotur séu að gera loftárásir á
skæruliða sem ekki eru búnir sömu
vopnum í fjallahéruðum í Afganist-
an. Bandalagið getur stutt Banda-
ríkin í sinni herferð í Afganistan
með óbeinum hætti, en bein þátt-
taka í þessu ljóta stríði þjónar eng-
um tilgangi fyrir NATO.
Ísland þarf á aðild að NATO að
halda til að tryggja sitt öryggi. Ís-
land á að vera í farabroddi þeirra
þjóða sem vilja að bandalagið hætti
hernaði sínum í Afganistan og Ís-
land á að minna aðildarríki banda-
lagsins á upprunalegt hlutverk sitt,
sem er að vera varnar- og öryggis-
bandalag.
Ísland og
NATO í 60 ár
Eftir Gunnar
Alexander
Ólafsson
Gunnar Alexander
Ólafsson
» Aðildin að banda-
laginu kom ekki til
af góðu. Reynslan frá
seinni heimsstyrjöld
sýndi að engin vörn var
í hlutleysi landsins.
Höfundur er stjórnmálafræðingur.
LÁTINN er í Reykjavík ástsæll
heimilisköttur dr. Jón. Fullu nafni
hér hann dr. Jón Karl Friðrik
Geirsson Arnesen. Hann fæddist
að Fjólugötu 21 í janúarmánuði
1995 hjá þeim dr. Jóni K.F. Geirs-
syni og Sigrúnu Hjartardóttur.
Ungur flutti hann að Sörlaskjóli 6
þar sem hann bjó til dauðadags.
Jón nam fuglafræði í háskóla lífs-
ins og útskrifaðist þaðan með dokt-
orsgráðu í atferli spörfugla. Árið
1998 gerðist hann frjáls köttur í
Vesturbæ Reykjavíkur og sást æ
sjaldnar heima hjá sér og gufaði að
lokum upp svo hans varð ekki vart
í rúmt ár. Talið er að hann hafi leg-
ið í óreglu á þessu tímabili. Síðan
birtist hann á ný í Sörlaskjólinu og
fór að dvelja dag og dag á heimili
sínu og jafnvel nokkra daga í senn
enda kom honum ágætlega saman
við heimilisfólkið í flestum grein-
um. Þó var hann á öndverðum
meiði við það í pólitík. Fólkið var
vinstrisinnað en hann var harður
hægrisinni, dyggur aðdáandi
Morgunblaðsins og einstaklega
mikið í nöp við R-listann sem þá
réði ríkjum í höfuðborginni.
Í klóm meindýraeyðis
Í byrjun árs 2000 fóru borgaryf-
irvöld í mikla herferð gegn villi-
köttum, meindýraeyðir gekk ber-
serksgang með sveit byssuglaðra
manna og dr. Jón gekk í gildru
þeirra. Það varð honum til lífs að
sjónvarpið sendi mannskap á vett-
vang til að gera frétt um árangur
aðgerðanna. Þar tókst dr. Jóni að
vekja athygli á sér þannig að sjón-
varpsvélarnar beindust að honum í
rimlabúri bak við lás og slá. Íbúar í
Sörlaskjóli báru kennsl á kött sinn
í fréttum kvöldsins og tókst að
bjarga honum á síðustu stundu
gegn verulegu lausnargjaldi.
Reynt var að halda dr. Jóni innan-
dyra næstu daga en hann slapp þó
út og gekk strax í gildru borg-
arstjórnar á ný. Nú var dr. Jón
orðinn góðkunningi meindýraeyðis
en það er ekki góð staða. Fyrir til-
stilli kattavinafélagsins var þó haft
samband við eigendurna sem á ný
greiddu hátt lausnargjald fyrir
sinn ástsæla kött. Málið komst í
fjölmiðla, því var slegið upp í DV
og Morgunblaðinu. Sigmund teikn-
aði skopmynd af dr. Jóni þar sem
Ingibjörg Sólrún borgarstjóri var
að troða honum ofan í sekk. Hann
er eini nafngreindi kötturinn sem
Sigmund teiknaði og það er ekkert
gamanmál að lenda í slíku.
Slys
Sumarið 2002 varð dr. Jón fyrir
slysi og kom heim með brákaða
hauskúpu, brotinn kjálka og augað
út á kinn. Raunar var aldrei upp-
lýst hvað kom fyrir, sumir nefndu
ökuþrjóta aðrir hvísluðu um katt-
aníðinga. Læknar vildu lóga dýrinu
en fengust þó með fortölum til að
gera að sárum þess. Kjálkinn var
víraður saman, augað fjarlægt og
hausinn settur í trekt. Síðan lifði
hann á fljótandi fæði sem sprautað
var upp í hann meðan beinin voru
að gróa. Eftir þetta var Jón með
skúffukjaft og skakkur í andliti
með hola augnatóft. Augað sem
eftir var hafði einnig orðið fyrir
hnjaski svo sjónin dapraðist ár frá
ári og síðustu árin var dr. Jón
steinblindur. Það eru hastarleg ör-
lög fyrir doktor í fuglaatferl-
isfræði.
Elliárin
Jón hafði tiltölulega hægt um sig í
ellinni en hafði þó daglega útivist
og rataði um götur og garða í ná-
grenninu þótt blindur væri. Hann
reyndi að halda sig fjarri kastljósi
fjölmiðlanna. Morgunblaðið birti
þó mynd af honum á forsíðu í októ-
berbyrjun 2006 með viðtali og
grein á innsíðum. Aðalfrétt fjöl-
miðla þennan dag var brottför
bandaríska setuliðsins frá Íslandi.
Eigandi dr. Jóns, sem var mikill
herstöðvaandstæðingur, hafði ver-
ið að vonast til þess að viðtal yrði
haft við sig á þessum merka sig-
urdegi en Jón stal senunni og allir
gleymdu brottför hersins. Í um-
fjöllun um dr. Jón í Fréttablaðinu
og á ýmsum netsíðum nú eftir frá-
fall hans hefur komið fram að hann
er fyrirmyndin af eineygða kett-
inum Kisa sem Hugleikur Dagsson
hefur teiknað og skrifað bækur um
að undanförnu. Þó verður að undir-
strika að þar er frjálslega farið
með ýmsar staðreyndir og margt
fært í stílinn. Jón sjálfur vildi
a.m.k. aldrei kannast við ákveðin
atvik sem þar er greint frá. Dr.
Jóns er sárt saknað meðal katta og
manna, útför hans hefur farið fram
í kyrrþey en þeir sem vildu minn-
ast hins látna eru beðnir að láta
fuglavinafélagið njóta þess.
ÁRNI HJARTARSON,
jarðfræðingur og fyrrverandi
kattareigandi.
Doktor Jón – Minning um kött
Frá Árna Hjartarsyni
Hinn eineygði dr. Jón
MORGUNBLAÐIÐ birtir alla út-
gáfudaga aðsendar umræðugrein-
ar frá lesendum. Blaðið áskilur
sér rétt til að hafna greinum,
stytta texta í samráði við höfunda
og ákveða hvort grein birtist í um-
ræðunni, í bréfum til blaðsins eða
á vefnum mbl.is. Blaðið birtir ekki
greinar, sem eru skrifaðar fyrst
og fremst til að kynna starfsemi
einstakra stofnana, fyrirtækja eða
samtaka eða til að kynna viðburði,
svo sem fundi og ráðstefnur.
Innsendikerfið
Þeir sem þurfa að senda Morg-
unblaðinu greinar eru vinsamlega
beðnir að nota innsendikerfi blaðs-
ins. Formið er undir liðnum
„Senda inn efni“ ofarlega á forsíðu
mbl.is. Einnig er hægt að slá inn
slóðina www.mbl.is/sendagrein
Ekki er lengur tekið við grein-
um sem sendar eru í tölvupósti.
Í fyrsta skipti sem formið er
notað þarf notandinn að nýskrá
sig inn í kerfið, en næst þegar
kerfið er notað er nóg að slá inn
netfang og lykilorð og er þá not-
andasvæðið virkt.
Ekki er hægt að senda inn
lengri grein en sem nemur þeirri
hámarkslengd sem gefin er upp
fyrir hvern efnisþátt en boðið er
upp á birtingu lengri greina á
vefnum.
Nánari upplýsingar gefur
starfsfólk greinadeildar.
Móttaka aðsendra greina