Morgunblaðið - 25.05.2009, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 25. MAÍ 2009
Óskar Magnússon.
Ólafur Þ. Stephensen.
Útgefandi:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Íbaráttu sinnivið versnandifjárhag hafa
sveitarfélögin með-
al annars lagt fram
hugmyndir um að
lækka laun starfsmanna sinna
um 5%, gegn tíu launalausum
frídögum á ári. Kennarasam-
band Íslands hefur fyrir sitt
leyti tekið þessum hugmyndum
illa og bendir réttilega á að
gagnvart kennurum nái þær
ekki fram að ganga nema með
því að Alþingi breyti grunn-
skólalögum, því að fjöldi
kennsludaga er bundinn í lög.
KSÍ boðar útgöngu úr sameig-
inlegum viðræðum aðila vinnu-
markaðarins, nái þetta fram að
ganga.
Kennarasamtökin geta þó að
sumu leyti sjálfum sér um kennt
að mönnum finnst nú koma til
greina að stytta skólaárið.
Lenging þess á undanförnum
árum, sem meðal annars hefur
verið tengd við kjarabætur
kennara, hefur nefnilega ekki
verið nýtt sem skyldi til að gera
það sem skólar eiga að gera;
kenna börnum. Mörgum for-
eldrum finnst tíminn í skólunum
illa nýttur og að viðbótardag-
arnir hafi aðallega farið í vett-
vangsferðir og annað slíkt, sem
vissulega er mikilvægur þáttur í
skólastarfi, en árangurinn hefur
ekki orðið sá að börnin læri
meira. Í framhaldsskólunum
hafa menn ekki orðið varir við
að fólk kunni meira þegar þang-
að kemur, þrátt fyrir að heilt ár
hafi bætzt við grunnskólann og
skólaárið lengzt umtalsvert.
Kennarasamtökin hefðu átt að
beita sér harðar fyr-
ir því að tíminn, sem
bættist við skóla-
árið, yrði nýttur
betur.
Á málinu eru
óneitanlega margar hliðar.
Kennarasambandið bendir rétti-
lega á að með styttingu skóla-
ársins myndi þeim dögum, sem
foreldrar þurfa að greiða fyrir
aðra gæzlu yngstu nemendanna,
fjölga. Þannig er kostnaði og
umstangi velt af sveitarfélög-
unum yfir á foreldra.
Kennarar hafa verið of lágt
launaðir, sem hefur haft í för
með sér að flótti hefur verið úr
stéttinni. Það er auðvitað ógn
við gæði menntunar og skóla-
starfs í landinu. En margir aðrir
hópar, sem starfa hjá sveit-
arfélögunum, hafa líka búið við
of lág laun.
Kennarar geta tæplega skor-
izt úr leik, verði niðurstaðan sú
að starfsmenn sveitarfélaganna
fallist upp til hópa á kjaraskerð-
ingu gegn því að fá fleiri frídaga.
Í einkafyrirtækjum hefur fólk
víða mátt þola svipaða kjara-
skerðingu án þess að fá meira
frí. Staðan í öllum rekstri á Ís-
landi þessa dagana, jafnt hjá
hinu opinbera sem einkafyr-
irtækjum, er því miður þannig
að allir verða að færa einhverjar
fórnir.
Lækkun kostnaðar hjá sveit-
arfélögunum er óumflýjanleg.
Hún getur ekki gerzt með vald-
boði að ofan. Menn ná ekki ár-
angri nema með samkomulagi.
Vonandi sýna allir aðilar þá
sanngirni, sem þarf til að það
megi takast.
Lenging skólaársins
hefur ekki verið
nýtt nógu vel}
Kennarar ekki með?
För hóps Íslend-inga með
gervifætur til Gaza
er frábært framtak.
Í hópnum eru átta
manns og fer Össur Kristinsson
fyrir stoðtækjasmiðunum Ósk-
ari Þór Lárussyni og Johan Sny-
der. Markmiðið er að gefa 30
gervifætur. Fyrstur til að ganga
á ný var Hosni Talal. Hann er
Palestínumaður og hafði misst
báða fætur, annan fótinn fyrir
fjórum árum og hinn í árás
skriðdreka í upphafi þessa árs. Í
liðinni viku gekk hann á ný og
voru fjölskylda hans og ná-
grannar „samankomnir og
furðulostnir þegar þeir sáu
Hosni koma gangandi heim til
sín“, sagði í frásögn Kristínar
Sveinsdóttur, ritara hópsins,
sem birt var úr í Morgunblaðinu
á laugardag. Um helgina fór
honum svo fram að hann var
nánast búinn að sleppa hækj-
unum.
Gervifæturnir voru keyptir
fyrir fé sem Félagið Ísland-
Palestína safnaði fyrir jólin.
Ástandið á Gaza er skelfilegt.
Mikil eyðilegging átti sér stað í
árásum Ísraela um jólin og í jan-
úar og var ástandið
slæmt fyrir. Íbúar á
svæðinu eru í
herkví og búa við
fátækt og skort.
Framtak þetta sýnir að hægt
er að láta gott af sér leiða með
litlu. Hópurinn sem fór til Gaza
getur ekki hjálpað öllum sem
þar eiga um sárt að binda. Hann
getur hins vegar haft afgerandi
áhrif á líf þeirra sem hann hjálp-
ar. Þetta verkefni getur verið
fyrirmynd að því hvernig best
má nýta framlag Íslendinga til
þróunarmála. Í þeim efnum hef-
ur frammistaða íslenskra
stjórnvalda reyndar verið til
skammar. Þrátt fyrir ítrekuð
fyrirheit er langt frá því að Ís-
lendingar nái þeim markmiðum
sem Sameinuðu þjóðirnar settu
um framlög efnuðustu ríkja
heims í þróunaraðstoð og krepp-
an mun tryggja að bið verður
eftir því að Íslendingar geti
gengið uppréttir í þeim efnum.
Eftir sem áður þarf að tryggja
að það fé, sem íslensk stjórnvöld
munu verja til þróunarmála,
komi að gagni. Þessa dagana má
sjá í Palestínu hvernig fara má
að því.
Fyrirmynd að þróun-
araðstoð Íslendinga}Hjálparstarf á Gaza
M
ér er það minnisstætt, þegar
ég talaði við bankamann
rétt eftir hrunið, og spurði
hvort ekki mætti finna eitt-
hvað jákvætt við atburða-
rásina, og hann svaraði eftir nokkra um-
hugsun: „Jú, það var gaman í gær.“ Þannig
getur mikil ánægja falist í augnablikinu, en
það líður óhjákvæmlega hjá og þá ræður
eftirbragðið því, hvernig minningin um
augnablikið varðveitist. Til dæmis eru
margir með óbragð í munninum, eftir
hrunadansinn í viðskiptalífinu undanfarin
ár.
En þetta er ekki síður áþreifanlegt í list-
um og menningu. Njóta má augnabliksins á
stórmyndinni Englum og djöflum, en sú skemmtun
gleymist sekúnduna sem gengið er úr salnum, jafnvel
fyrr. Annað gildir um sænsku hrollvekjuna Låt den
rätta komma inn. Hún var ekkert meiri háttar meðan
á sýningunni stóð, en situr í minninu, sakleysið og
vináttan, sem fléttast saman við grimmd og einelti.
Og leiftur úr sögunni koma fram næstu daga á eftir,
feðgar að spila og hlæja, gleðin umhverfist í tvo kalla
að drykkju, en sonurinn lætur sig hverfa svo lítið ber
á. Ekki er flutt nein stólræða, ofskýring fjarri lagi,
en boðskapurinn síst inn.
Mér kom þetta í hug þegar ég las Grafarþögn Arn-
aldar Indriðasonar. Það er saga sem lætur lítið yfir
sér, flokkast sem reyfari, en kemur lesandanum iðu-
lega á óvart, fetar aðrar brautir en eðl-
isávísun lesandans gerir ráð fyrir. Tekið
er á átakamálum í samtímanum, opnaður
gluggi inn í veröld heimilisofbeldis og eit-
urlyfja, og lesandanum uppálagt að endur-
skoða forgangsröðina í lífi sínu, án þess
þó að höfundurinn prediki. Þá hverfur
mátturinn úr orðunum. Og kannski sker
Arnaldur sig úr fyrir það, fólki líkar eft-
irbragðið af sögum hans.
Er því ekki þannig farið með allt í til-
verunni, að í upphafi skyldi endirinn
skoða, nokkuð sem gleymist gjarnan í hita
augnabliksins? Ég á vin sem hagar lífi
sínu með hinstu stundina í huga, viðmiðið
er að þegar hann liggi á dánarbeð-
inumgeti hann litið til baka og verið ánægður með
lífshlaupið. Það einfaldar margt og víst er, að þá
skipta krónur og aurar minna máli.
Ég er ekki frá því, að ef ákvarðanir í íslensku við-
skiptalífi undanfarin ár hefðu verið teknar með þetta
í huga, hefði margt farið á annan veg. Ég heyrði einu
sinni mann sem lá fyrir dauðanum tala um það við
son sinn, sem sat við sjúkrarúmið, hvað hann væri
ósáttur við líf sitt. Hann predikaði ekki yfir unga
manninum, en sagðist sjá eftir að hafa unnið myrkr-
anna á milli, til þess eins að eignast stórt einbýlishús,
ómælt magn af steinsteypu. Nú áttaði hann sig á því,
að hann væri engu bættari fyrir vikið.
Það er ónotalegt eftirbragð af steinsteypu.
Pétur Blöndal
Pistill
Það var gaman í gær
Eignir OR hækka
í verði í eignabruna
FRÉTTASKÝRING
Eftir Magnús Halldórsson
magnush@mbl.is
U
ndanfarið ár hefur verið
eitt samfellt áfall fyrir
þá sem hafa tekjur í
krónum og skuldir í er-
lendri mynt. Þar ræð-
ur vitaskuld hrun krónunnar, fyrst
frá vormánuðum í fyrra og fram á
haust, síðan frá hruni bankakerfisins í
október.
Margt bendir til þess að gengisfall
krónunnar gangi ekki til baka nema
að litlu leyti. Spár Seðlabanka Íslands
og efnahagsskrifstofu fjármálaráðu-
neytis segja báðar að krónan muni
ekki styrkjast nema í mesta lagi 10 til
12 prósent næstu þrjú árin. Þetta
þýðir að evran mun ekki komast í 80
krónur aftur eins og hún var um ára-
bil þegar stærstur hluti erlendra lána
landsmanna var tekinn og frekar
haldast á bilinu 150 til 175 krónur eins
og hún hefur verið undanfarin miss-
eri.
OR fórnarlamb krónuhruns
Meðal þeirra fyrirtækja sem hafa
fjármagnað framkvæmdir að mestu
leyti með erlendri mynt er Orkuveita
Reykjavíkur (OR). Allt þar til stoðir
krónunnar fóru að bresta var staða
OR öfundsverð fyrir flest fyrirtæki. Í
árslok 2007 voru eignir OR metnar á
rúmlega 190 milljarða króna. Skuld-
irnar voru þá 102 milljarðar og eig-
infjárhlutfallið því 46 prósent. Í árs-
lok 2008 var staðan orðin önnur og
alvarlegri. Hrun krónunnar orsakaði
gríðarlega hraða hækkun skulda.
Skuldirnar námu um 211 milljörðum
króna.
Eignirnar jukust hins vegar um-
talsvert á móti en þær fóru úr 191
milljarði í 259 milljarða, eða um 68
milljarða króna. Í ljósi þess að aðeins
um 20 prósentum af tekjum OR eru í
erlendri mynt hefur hrun krónunnar
mikil áhrif til hins verra á stöðu fyr-
irtækisins. Þessu hafa forsvarsmenn
fyrirtækisins þegar gert sér grein
fyrir og réðust í umtalsverðar launa-
lækkanir fyrr á árinu vegna þess.
Forstjórinn, Hjörleifur Kvaran, tók
meðal annars á sig fjórðungs launa-
lækkun auk þess sem laun annarra
starfsmanna, sem voru með yfir 300
þúsund á mánuði, voru einnig lækkuð.
Umdeilt endurmat
Eftir hrun krónunnar voru eignir
OR endurmetnar. Var það meðal ann-
ars gert, að því er heimildir Morg-
unblaðsins herma, til þess að koma til
móts við alþjóðlegar reikniskilaað-
ferðir sem matsfyrirtæki fara oft eft-
ir. Þetta leiddi til hækkunar á virði
eigna um 5 til 10 prósent, eða sem
svarar til 13 til 26 milljarða króna
miðað við stöðuna í árslok í fyrra.
Samkvæmt heimildum Morg-
unblaðsins spurðu stjórnarmenn í OR
ítarlega út í það hvernig stæði á því að
eignavirðið hækkaði svona mikið á
sama tíma og eignir væru víðast hvar
að „brenna upp“. Var meðal annars
um það deilt hvort það væri tilefni til
þess að ráðast í þetta endurmat á
eignunum.
Forsvarsmenn OR segja end-
urmatið einungis hafa farið fram í
takt við breyttar bókhaldsaðferðir.
Ekkert sé athugavert við það þótt
eignavirði aukist. Þá sé endurmatið
ekki til þess fallið að fegra stöðu fyr-
irtækisins. Hún sé sterk þrátt fyrir
um 110 milljarða aukningu skulda.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Hellisheiðarvirkjun OR hefur aukið umsvif sín mikið á undanförnum árum
og fjármagnað framkvæmdir með erlendum lánum.
Skuldir í erlendri mynt hafa
hækkað gríðarlega í krónum talið
vegna hruns krónunnar und-
anfarið ár. Orkuveita Reykjavíkur
hefur farið illa út úr þessari þró-
un. Eignir hafa samt hækkað.
Þrátt fyrir miklar vaxtaberandi
skuldir hjá orkufyrirtækjum, OR
jafnt sem öðrum, gera lágir vext-
ir erlendis það að verkum að
skuldirnar eru ekki eins mikil
byrði og ætla mætti. Vextir eru
víðast hvar 0,25 til 1,5 prósent en
þeir hafa lækkað mikið und-
anfarna mánuði þar sem þjóðir
heims leitast við að styrkja efna-
haginn. Þar er ódýrt lánsfé helsta
vopnið. Ekki er hægt að búast við
að vaxtastigið muni haldast svo
lágt til langs tíma. Um leið og
vextirnir hækka að nýju getur
fjármagnskostnaður vegna er-
lendra lána hækkað um milljarða
króna. Afkomutölur OR fyrsta
ársfjórðung þessa árs sýna að
fyrirtækið ræður vel við afborgun
af lánum miðað við þá vexti sem
nú bjóðast. Hagnaður hefur verið
af starfsemi fyrirtækisins upp á 1
til 2 milljarða. Tapið í fyrra var
73 milljarðar króna.
VEXTIRNIR
LÁGIR
››