Morgunblaðið - 25.05.2009, Blaðsíða 24

24 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 25. MAÍ 2009
ORÐIÐ hefur kerf-
isvilla. Hún er til komin
vegna þess að lán eru
verðtryggð með vísan í
verðbólgu. Verðbólga á
að endurspegla þenslu
hagkerfisins og er
reiknuð út frá vísitölu
neysluverðs. Við venju-
legar aðstæður þar
sem laun elta eða fara
fram úr verðhækk-
unum lætur hún nærri að vera réttlát
mæling. En nú eru afar óvenjulega
aðstæður. Á sama tíma og verðlag
hækkar um 20%, minnkar neysla um
sama hlutfall. Laun annaðhvort
standa í stað eða lækka. Í rauninni
ríkir hér verðhjöðnun, vísitala
neysluverðs endurspeglar ekki hina
raunverulegu þenslu. Þetta er fölsk
verðbólga en lánin hækka engu að
síður. Það er því ekki ofsögum sagt
að þeir sem eru svo óheppnir að
skulda hafi á síðasta ári orðið fyrir
kjaraskerðingu sem samsvarar 20%
af skuldinni og mun sú kjaraskerðing
vara jafnlengi og það tekur að borga
lánið til baka, þ.e. allt upp í 25-40 ár.
Ég hef velt því fyrir mér hvers
vegna fólki er almennt ekki meira
umhugað um þetta en
raun ber vittni. Það má
kannski skýra með því
að tekist hefur upp að
vissu marki að selja þá
hugmynd að allt snúist
um núverandi greiðslu-
byrði og hún muni leið-
réttast af sjálfu sér þeg-
ar það fer að horfa til
betri vegar í efnahags-
málum. Fólk er tilbúið
að taka á sig mikla lífs-
kjaraskerðingu ef hún
er tímabundin. En hún
er ekki tímabundin fyrir þá sem
skulda.
Það verður að hafa í huga þau lang-
tímaáhrif sem hækkun þessi mun
hafa í för með sér fyrir þá sem skulda
íbúðalán. Það þarf að gæta að réttlæti
milli þegna landsins, þeirra sem
skulda og þeirra sem eiga.
Ég dreg það ekki í efa að neyslan
var orðin of mikil og nú þarf að draga
úr henni en myndi neyslusparnaður
einn og sér duga til þess að borga það
tjón sem skuldarar hafa orðið fyrir.
Ég vil taka dæmi af 6 manna fjöl-
skyldu með meðaltekjur sem hefur
ekki orðið fyrir neinum aukalegum
búsifjum eins og að missa vinnuna.
Það er ekki tilviljun að ég tek dæmi
af fjölskyldu rétt yfir meðalstærð,
heldur vegna þess að gengishrunið
kemur niður af þeim mun meiri
þunga eftir því sem fjölskyldan er
stærri. Þessi fjölskylda tók 30 millj-
ónir í verðtryggð lán einhvern tímann
á síðustu 4-5 árum. Nú stendur höf-
uðstóllinn í 37 milljónum eftir geng-
ishrunið þrátt fyrir að greitt hafi ver-
ið að fullu af láninu.
Með því að hætta alfarið að fara í
bíó gæti þessi fjölskylda sparað u.þ.b.
200 þús á ári, með því að klippa hár
allra heima, 40 þús til viðbótar, hætta
að fara á kaffihús eða út að borða, 200
þús. Netið og síminn ca. 60 þús.
o.s.frv. En þarna er ekki um að ræða
nema rúmlega hálfa milljón á ári,
tjónið var upp á 7 milljónir. Það er
helst ef bíllinn er tekinn út, sem verð-
ur því miður að teljast meiri háttar
skerðing á lífsgæðum ef maður býr á
höfuðborgarsvæðinu, og nota í stað-
inn hjól og strætisvagna, sem mætti
hækka þessa upphæð verulega.
U.þ.b. 300. þús. á ári (það þarf að taka
með í reikninginn að strætókort fyrir
6 manns er ekki gefins). Þarna hefur
fjölskyldunni tekist að spara u.þ.b.
800.000 á ári.
Þetta teldist vera meinlætalifn-
aður. Ég þekki sjálfur engan sem fer
aldrei á bíó eða kaffihús.
Svona „meinlætalifnað“ þyrfti fjöl-
skyldan hins vegar að tileinka sér í
hvorki meira né minna en 10 ár til
þess eins að borga tjónið sem hún
hefur orðið fyrir bara á síðasta ári. Ef
við gerum ráð fyrir því að gengið
standi í stað eða lækki næstu 2-3 árin
þyrfti að framlengja þennan tíma í
allt að 15 ár. Það er sem sagt al-
gjörlega óraunhæft að segja þessari
fjölskyldu að hægt sé að spara fyrir
afleiðingum gengishrunsins. Ef fjöl-
skyldan ætlaði að borga áfallna vexti
jafnóðum í þeim tilgangi að standa
jafnfætis öðrum um leið og jafnvægi
hefur náðst í þjóðfélaginu, þyrfti hún
að spara tæplega 20 þús. kr. á dag
eftir skatta, sem er álíka mikið og
hún þénar.
En hvernig á fjölskyldan þá að get-
að staðið skil á þessari hækkun?
Menn tala um að launin muni á end-
anum ná í skottið á hækkuninni; er
það raunhæft? Þá þyrftu laun að
hækka verulega og það hjá öllum
landsmönnum, vegna þess að það
myndi ekki ganga að hækka laun
skuldsettra einstaklinga einvörð-
ungu. Sú hækkun yrði talsvert kostn-
aðarsöm fyrir samfélagið svo ég tali
ekki um óréttlát, auk þess að vera
verðbólguhvetjandi sem aftur á móti
myndi hækka höfuðstól húsnæðislána
enn meira. Þarna er því um að ræða
„catch 22“ fyrir skuldsettar fjöl-
skyldur landsins. Vaxtabætur nefna
sumir; það þyrfti þá að hækka þær
mikið, ekki um tugi heldur hundruð
prósenta. Þær myndu hins vegar líka
ná utan um ný lán og þar af leiðandi
hvetja til frekari lántöku hjá þeim
sem ekki voru skuldsettir fyrir og
urðu ekki fyrir tjóni.
Staðreyndin er sú að verði ekkert
gert fyrir skuldsettar fjölskyldur
landsins annað en fresta vandanum
hafa þær einfaldlega orðið fyrir um-
talsverðu fjárhagslegu tjóni umfram
aðra í þjóðfélaginu. Sumir munu upp-
lifa sig sem annars flokks þegna, ölm-
usufólk. Hér duga því engar sértæk-
ar aðgerðir sem taka á vanda hvers
og eins heldur þarf að grípa til al-
mennra aðgerða sem leiðrétta það
misgengi sem orðið hefur á lánum á
síðasta ári og grípa svo til viðeigandi
ráðstafana ef gengið heldur áfram að
falla.
Kjaraskerðing til frambúðar?
Eftir Þórð
Magnússon
Þórður Magnússon
» Það verður að hafa í
huga þau langtíma-
áhrif sem hækkun þessi
mun hafa í för með sér
fyrir þá sem skulda
íbúðalán.
Höfundur er tónlistarmaður.
HITLER innlim-
aði Súdetahéruð
Tékkóslóvakíu „frið-
samlega“ 1938 eftir
svik Breta og Frakka
í München, lagði svo
undir sig Slóvakíu
með yfirgangi, síðan
afganginn af Tékkó-
slóvakíu. Hann inn-
limaði Austurríki
með hervaldi, nánast
án þess að hleypt væri af byssu,
1938, síðan fleiri lönd með miklum
hervirkjum. Stalín innlimaði
Eystrasaltsríkin þrjú með hervaldi
og stór landsvæði önnur í lok stríðs-
ins (472.000 ferkílómetra, fyrir utan
leppríkin sjö), en eftirmenn hans
lögðu undir sig Afganistan 1979-80
og hluta Georgíu árið 2007.
Gunnar Hólmsteinn Ársælsson
hyggur beitingu hervalds einu leið-
ina til að innlima lönd (Mbl.grein 11.
maí). En Norðmenn innlimuðu bæði
Svalbarða og Jan Mayen í konungs-
ríkið, átakalaust. Löngu fyrr gerði
Hákon gamli Ísland að skattlandi
sínu án herútboðs. Kanada innlim-
aði hið sjálfstæða Nýfundnaland
hálf-tilneytt, að tillögu Breta, árið
1949 án beitingar hervalds, en rökin
þau, að landið væri komið á hausinn.
Ríki geta líka látið innlimast í
stærri yfirríki, sbr. sögu Bandaríkj-
anna, en þar héldu þó hin einstöku
ríki sínum lögum og löggjaf-
arþingum.
Því verður ekki á móti mælt, að
Evrópubandalagið (EB) vill inn-
byrða Ísland. Ég er ekki að tala um
þjóðirnar í EB, enda fá þær ekki að
ráða þessu; það verður engin þjóð-
aratkvæðagreiðsla um það í Frakk-
landi, hvort Ísland verði EB-ríki.
En í Brussel er vélað um málin, og
ítrekað hafa komið vitnisburðir það-
an úr innsta hring framkvæmda-
stjórnarinnar um að bandalagið
vonast eftir, að Ísland verði eitt EB-
ríkjanna, m.a. vegna norð-
urhjarasvæðanna, eins og ljóst er af
tali Joes Borg, Grahams Avery o.fl.
EB-útsendara sem samherjar þessa
liðs innan Rúv og Fréttablaðsins
hafa beygt sig og bugtað fyrir á síð-
ustu dögum.
Raunar segir Olli
Rehn, stækkunarstjórinn
í hópi kommissaranna
27, að EB sé náttúrlegur
eða eðlilegur staður Ís-
lands: „Islands nat-
ürlicher Platz ist in der
EU,“ og væri það af
vinstrimönnum tekið
sem frekleg íhlutun í ís-
lenzk innanríkismál, ef
komið hefði frá ráðherra
í ríkisstjórn Bandaríkj-
anna, en Jóhanna þegir,
Steingrímur J. snýr sér út í horn og
snýtir sér, og utanríkisráðherrann
sýnir lítilþægð sína með gleiðu
brosi.
Sumir vilja tala um „aðild að EB“
fremur en innlimun. En Ísland á að-
ild að ýmsum alþjóðastofnunum, án
þess að þær vilji reisa hér fána sinn
yfir okkur, eins og EB-fáninn er
reistur á öllum fánadögum yfir
sendiráðum Breta, Frakka, Finna
o.s.frv. hér í Reykjavík. EB er nefni-
lega yfir þjóðunum, ekki undir þeim.
EB krefst æðsta löggjafarvalds yfir
þjóðunum (og er veitt það), fram yf-
ir hvaða lög og hvaða ráðstafanir
sem þjóðirnar í bandalaginu kunna
að hafa gert og samrýmast ekki EB-
lögum og reglum, eins og ótvírætt
er tekið fram í inngöngusáttmálum
(accession treaties) allra nýrra þátt-
tökuríkja („the applicant States ac-
cept, without reserve, the Treaty on
European Union and all its objecti-
ves, all decisions taken since the
entry into force of the Treaties“
o.s.frv. og: „Community law [lög
bandalagsins] takes precedence over
any national provisions which might
conflict with it, […] accession to the
European Union implies recognition
of the binding nature of these ru-
les“). Skilur stjórnmálafræðingurinn
Gunnar Hólmsteinn Ársælsson ekki
merkingu þeirra orða?
Innlimun á sér stað
og fullveldi glatast
með ýmsu móti
Eftir Jón Valur
Jensson
» Því verður ekki á
móti mælt, að Evr-
ópubandalagið (EB)
vill innbyrða Ísland.
Jón Valur Jensson
Höfundur er guðfræðingur.
MEÐAN allt lék í
lyndi réðu ESB-
sæknir útrásarvík-
ingar yfir öllum fjöl-
miðlum landsins að
Ríkisútvarpinu með-
töldu. Yfirráðin yfir
ríkismiðlinum urðu
sem framhald annarra
yfirráða í landi þar
sem blaðamannastétt-
in er lítil og einslit
þannig að hér fór sem vill verða að
sumir urðu kaþólskari en páfinn í
sínum predikunum.
Nú hefur mjög skipt um í eign-
arhaldi og um landið leika kaldir
vindar uppgjörs við þá menn sem
misnotuðu sér viðskiptafrelsi innan
EES-svæðisins til bíræfinna
áhættuviðskipta sem trauðla gátu
farið nema á einn veg. Enginn efast í
dag um að þeir hópar sem veita áttu
aðhald í efnahagsundri nýrrar aldar
brugðust.
Blaðamenn viðskiptablaða, þátta-
stjórnendur og leiðarahöfundar um-
gengust hina bíræfnu áhættufíkla
viðskiptalífsins eins og poppstjörnur
og reyndu hvað þeir gátu að læra ut-
an að frekjukröfur sömu manna sem
kröfðust meira frelsis, minni af-
skipta stjórnmálamanna og taf-
arlausrar inngöngu í
ESB. Sama gerðu for-
svarsmenn aðila vinnu-
markaðarins í stórum
stíl og fengu, til að
syngja sína söngva,
gott rými í fjölmiðlum.
En ef þeir sungu
„falskt“ og vildu ekki
líkt og stelpan á prests-
setrinu forðum lof‘ann
að ofan‘ máttu þeir eiga
von á útskúfun í al-
mennri umræðu. Sama
átti við um stjórnmálamenn og sum-
ir þeirra sem hvatlegast gengu fram
í gagnrýni uppskáru um leið háð og
spé hinna alltumlykjandi ljós-
vakamiðla.
En hvað hafa blaðamennirnir eða
talsmenn vinnumarkaðarins sem
hraðast fóru með útrásarvíkingum
okkar lands gert. Gert upp hina
gömlu tíma, farið yfir hvar þeim
sjálfum skjöplaðist í stjörnudýrk-
uninni, sagt af sér eða skipt um
starfsvettvang? Nei, ekki almennt
allavega.
Þeir eru enn við sama heygarðs-
hornið og svosem ekki við því að bú-
ast að blaðamannastétt sem er svo
skyni skroppin sé fær um að veita
öðrum aðhald. Það er afar slæmur
siður á Íslandi að enginn axli nokkru
sinni ábyrgð á nokkrum hlut og allir
skuli alltaf fá að sitja í sínum stólum.
Hvort sem horft er til vinstri eða
hægri. Gömlu kommarnir sem lof-
uðu harðræði Stalíns skrúfuðu
smám saman niður í þeim lof-
söngvum en báðust aldrei forláts á
að hafa varið þjóðfélagsbyltingar
mannhaturs og morðæðis.
Þeim sem nú lærðu að kyrja ESB-
söngva sína er eins farið, þó svo að
gömlu kórstjórarnir séu á góðri leið
með að lenda bak við lás og slá. Einn
fárra sem gert hafa kröfu um upp-
gjör þessara afla var Davíð Oddsson
þegar hann gagnrýndi endurreisn-
arnefnd Sjálfstæðisflokksins. Sú
nefnd var undir forsæti samspilling-
arafla samfélagsins, sömu afla og
halda enn kverkartaki um alla fjöl-
miðlaumfjöllun í landinu.
Ég mun í næstu greinum fjalla
nánar um ESB-sótthita fjölmiðla-
manna og hvað er þar til ráða.
Ósmekkleg yfirráð yfir umræðu
Eftir Bjarna
Harðarson
Bjarni Harðarson
» Blaðamenn við-
skiptablaða, þátta-
stjórnendur og leið-
arahöfundar umgengust
hina bíræfnu áhættu-
fíkla viðskiptalífsins
eins og poppstjörnur …
Höfundur er bóksali
MORGUNBLAÐIÐ birtir alla
útgáfudaga aðsendar umræðu-
greinar frá lesendum. Blaðið
áskilur sér rétt til að hafna
greinum, stytta texta í samráði
við höfunda og ákveða hvort
grein birtist í umræðunni, í
bréfum til blaðsins eða á vefn-
um mbl.is. Blaðið birtir ekki
greinar, sem eru skrifaðar fyrst
og fremst til að kynna starfsemi
einstakra stofnana, fyrirtækja
eða samtaka eða til að kynna
viðburði, svo sem fundi og ráð-
stefnur.
Innsendikerfið
Þeir sem þurfa að senda Morg-
unblaðinu greinar eru vinsam-
lega beðnir að nota inn-
sendikerfi blaðsins. Formið er
undir liðnum „Senda inn efni“
ofarlega á forsíðu mbl.is. Einnig
er hægt að slá inn slóðina
www.mbl.is/sendagrein
Ekki er lengur tekið við
greinum sem sendar eru í tölvu-
pósti.
Í fyrsta skipti sem formið er
notað þarf notandinn að nýskrá
sig inn í kerfið, en næst þegar
kerfið er notað er nóg að slá inn
netfang og lykilorð og er þá
notandasvæðið virkt.
Ekki er hægt að senda inn
lengri grein en sem nemur
þeirri hámarkslengd sem gefin
er upp fyrir hvern efnisþátt en
boðið er upp á birtingu lengri
greina á vefnum.
Nánari upplýsingar gefur
starfsfólk greinadeildar.
Móttaka
aðsendra greina@
Fréttir
á SMS