Morgunblaðið - 04.10.2009, Blaðsíða 13

13
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 2009
af því að geta staðið í skilum á meðan mestu erf-
iðleikarnir ganga yfir, að sögn Agnars. „Skuld-
arinn vill ekki missa húsið eða koma sér í vand-
ræði sem vinda upp á sig. Hann er í mörgum
tilfellum tilbúinn að færa þá fórn að þurfa hugs-
anlega að greiða meira til framtíðar gegn því að
lækka greiðslubyrði á næstu árum.“
Agnar segir afar ólíklegt að launavísitalan
vinni upp þá 30% verðbólgu, sem verið hefur frá
ársbyrjun 2008, á næstu árum eða áratug. „Það
er ólíklegt að hækkun á raunlaunum verði mikil
á næstu árum, sem þýðir að þrátt fyrir að
greiðslubyrði skuldara léttist, þá er líklegt að
eigið fé margra verði áfram neikvætt. Það verð-
ur hægfara ferli að vinda ofan af því.“
Óvíst að krónan styrkist
Þrátt fyrir að ólíklegt sé að stórar fjárhæðir
standi út af í lok lánstímans, segir Agnar ekki
hægt að ganga út frá því sem vísu. „Það hefur
verið viðmið að launavísitalan hækki að jafnaði
um 2% umfram verðtryggingu. En við höfum
ekki langt tímabil til viðmiðunar og ég held að
menn ættu að fara varlega í að framlengja slíkri
þróun út í hið óendanlega. Það er ekki erfitt að
halda því fram að nú standi öll hagkerfi á tíma-
mótum og allt geti gerst.“
Þær aðgerðir sem stjórnvöld hafa lagt tileru skiljanlegt útspil af hálfu bankanna,sem standa frammi fyrir óvissu um
greiðslugetu og greiðsluvilja skuldara, að sögn
Agnars Tómasar Möllers
hjá GAM Management.
„Bankarnir hafa því
mikla hagsmuni af því að
koma til móts við skuldara
með því að lækka greiðslu-
byrðina og auka um leið
greiðsluviljann. Enda geta
lánin vel haldið verðgildi
sínu, þótt þó lækki á einu
tímabili, ef þau hækka
seinna á móti. Það sem
bankarnir veðja á með því að lækka greiðslu-
byrðina á fyrri hluta lánstímans, er að laun
hækki umfram verðlag til lengri tíma, og að
skertar greiðslur í dag skili sér því á seinni
hluta lánstímans. Og með því að gefa þennan
slaka í upphafi, auka þeir líkur á því að skuld-
arar borgi á endanum lánin til fulls, og því má
vel vera að verðmæti lánasafns bankanna aukist
í raun við þessa aðgerð. Erfitt er þó að meta það
með neinni vissu.“
En hagsmunir skuldarans ráðast aftur á móti
Fyrir þá sem geta staðið í skilum og eru með
gengistryggð lán, segist Agnar frekar mæla
með 25% afskrift á höfuðstól og skuldbreytingu
yfir í óverðtryggð krónulán, en Íslandsbanki
hefur gefið út að til standi að gera við-
skiptavinum slíkt tilboð.
„Það verður hver að meta fyrir sig, en ég held
að menn séu of kokhraustir þegar þeir tala um
að krónan muni styrkjast meira en 25% á næstu
árum. Margir hafa jafnframt áhyggjur af því að
krónan geti veikst umtalsvert þegar gjaldeyr-
ishöftum verður létt. Ég held að fólk vilji gjarn-
an losna við þessa óvissu og með 25% lækkun á
höfuðstól, þá fer gengisvísitalan úr 230 í 172. Ég
held að það sé frekar sterkt gengi miðað við
mikla verðbólgu og önnur áföll sem dunið hafa
yfir. Og sterkara gengi myndi þýða óhagstæð-
ari vöruskipti og kæmi niður á samkeppn-
ishæfni landsins og getu til þess reisa nýjar
undirstöður og stuðla að hagvexti til fram-
búðar.“
Gjaldþrotalög gölluð
En ef krónan styrkist þá eru líkur á því að
óverðtryggðir vextir lækki, þannig að það felur
líka í sér kjarabætur fyrir skuldara, að sögn
Agnars. „Allar áætlanir stjórnvalda, hags-
munaaðila og Steðlabankans miðast við að
styrkja krónuna og ná vöxtum niður. Ef vextir
hækka, þá er aftur á móti líklegt að það sé
vegna þess að krónan sé að veikjast, og þá er
fólk betur komið með krónulán, því annars
verður það fyrir gengistapi.“
– Er kannski best fyrir mjög skuldugt fólk að
lýsa sig gjaldþrota og byrja upp á nýtt?
„Íslendingar eru bara með þannig gjald-
þrotalög, að ef þeir geta ekki staðið í skilum, þá
fylgir það þeim næstum yfir dauða og gröf,“
segir Agnar. „Það er óheppilegt að bankar hafi
getið boðið upp á allt að 100% verðtryggð eða
gengisbundin lán með þau gjaldþrotalög sem
gilda á íslandi. Þegar ábyrgð lánvetenda í lög-
um er ekki meiri eru slík lán í raun stórhættu-
legir afleiðusamningar þar sem skuldarinn hef-
ur enga stjórn á atburðarásinni. Þetta er ekki
hægt í löndum, þar sem fasteignakaupendur
geta bara skilað lyklunum ef þeim tekst ekki að
standa í skilum, því þá lendir tapið á bönkunum.
Þeim dettur því ekki í hug að lána yfir 60-70%
veðsetningu því þeir verða að hafa borð fyrir
báru. Það ætti að vera mönnum augljóst að slíkt
fyrirkomulag er mun æskilegra, þar sem það
eykur stöðugleika fjármálakerfisins og dregur
úr yfirskuldsetningu.“
Hagur banka að koma
til móts við skuldara
Agnar Tómas
Möller
Ó
hætt er að segja að slag-
urinn muni standi um það
hvort aðgerðir Árna Páls
Árnasonar félagsmálaráð-
herra séu nægilegar sem fyrsta skref
eða hvort ganga hefði átt lengra í að
færa niður höfuðstól húsnæðis- og
bílalána með almennum aðgerðum.
Gagnrýni á almenna niðurfærslu
skulda hefur meðal annars falist í því,
að hún feli í sér „skatt á landsbyggð-
ina“, þar sem húsnæðisverð þar
hækkaði ekki eins mikið og á höf-
uðborgarsvæðinu, „skatt á eignir líf-
eyrisþega“, sem búi flestir í skuldlitlu
húsnæði, og „skatt á ungt fólk“ sem
eigi engar eignir og njóti því ekki
góðs af niðurfærslunni. Ljóst er þó að
ekki verður hjá umtalsverðu tapi
komist og að það lendir að hluta á
þjóðinni.
En talsmenn niðurfærslu skulda
eða „leiðréttingar“ telja sig ekki síður
hafa réttlætið sín megin. Gróf mis-
munun hafi átt sér stað þegar ríkið
bjargaði fjármagnseigendum með því
að ábyrgjast innstæður þeirra. Ekk-
ert hafi hinsvegar verið gert fyrir
skuldara, þrátt fyrir að algjör for-
sendubrestur hafi orðið í banka-
hruninu. Ekki aðeins hafi höfuðstóll
lána hækkað og þar með greiðslu-
byrðin, heldur hafi fasteignaverð
lækkað, kaupmáttur rýrnað, laun
lækkað og atvinnuleysi aukist. Við
það bætist að verðtryggingin tryggi
hag fjármagnseigenda en leggist af
fullum þunga á skuldsettustu kyn-
slóðirnar.
„Það myndast auðvitað togstreita í
svo stóru hagsmunamáli,“ segir Árni
Páll. „Fólk sér þetta með ólíkum
hætti og sú umræða hefur verið
gagnleg. Það er auðveldast að leggja
þetta þannig upp að réttlætisrök
skipti engu máli. En hinsvegar
reyndum við að nálgast þetta út frá
hinum einu raunverulegu réttlæt-
isrökum: Hvernig getum við hjálpað
þeim sem að óbreyttu stefna hraðbyri
í gjaldþrot en hafa ekki orðið fyrir
neinu tekjufalli? Það fólk er sann-
arlega að upplifa óréttlæti og við
hljótum öll að geta sameinast um að
mæta þeim réttlætisrökum. Réttlæt-
isrökin byggjast á því, að sögn Árna
Páls, að gera það sem er mikilvægast
fyrir allflesta, án þess að það leiði til
óbærilegs kostnaðar fyrir aðra. „Svo
var mikilvægast að sannfæra lána-
stofnanir um að þetta væri sameig-
inlegt hagsmunamál – að það væri
ósjálfbær hugsun að innheimta
skuldirnar til eilífðarnóns með góðu
eða illu.“
Þak á greiðslubyrði
Tillögur félagsmálaráðherra fela í
sér að afborganir verðtryggðra hús-
næðis- og bílalána miðast við
greiðslubyrðina eins og hún var 1.
janúar árið 2008, en greiðslur af
gengistryggðum lánum miðast við 2.
maí 2008.
Lækkun greiðslubyrði er fundin
út með svonefndri „greiðslujöfn-
unarvísitölu“ og er notuð sama
reikningsformúlan á öll lán og gildir
þá einu hvort lánunum hefur verið
skuldbreytt, þau hlaðið ofan á sig eða
greitt hefur verið inn á þau.
Ljóst er að aðgerðirnar fela í sér
umtalsverða lækkun á greiðslubyrði
fyrstu árin, en reiknað er með að hún
þyngist er á líður og að greiðslutími
lánsins lengist að hámarki um þrjú
ár.
Ef lánið hefur ekki verið að fullu
greitt að því loknu falla eftirstöðv-
arnar niður. Þriggja ára lengingin er
meðal annars hugsuð til þess að
draga úr afskriftum á lánum til
skamms tíma, til dæmis bílalánum.
„Með þessum almennu aðgerðum
fækkar þeim verulega sem annars
stefndu í þrot, en tölur benda til að
það gætu að óbreyttu orðið 20 þús-
und manns á næstu mánuðum,“ segir
Árni Páll. „Svo horfum við til þess,
sem var vel lýst í úttekt á hag fjöl-
skyldna eftir hrun í sunnudagsblaði
Morgunblaðsins, að sótt er að fjöl-
skyldum úr öllum áttum. Útgjöld
hafa vaxið á sama tíma og fólk hefur
lækkað í launum og margir misst
vinnuna.“
Útreikningurinn
Afborgun lána er tengd greiðslu-
jöfnunarvísitölu, sem er samsett úr
þróun launa og atvinnustigs.
Greiðslubyrðin eykst því með hækk-
andi launum og auknu vinnu-
framboði, en verði stöðnun eða frek-
ari samdráttur stendur hún í stað.
Sé litið til sögunnar, þá er yfirleitt
gengið út frá því að launavísitala
hækki að jafnaði um 2% hraðar en
vísitala neysluverðs, sem verðtrygg-
ingin byggist á. Af þeim sökum er
áætlað að greiðslubyrðin vaxi hraðar
til langs tíma litið en höfuðstóllinn og
er gert ráð fyrir því í útreikningum
félagsmálaráðuneytisins að verð-
tryggð lán innheimtist að fullu og
kostnaður falli ekki á Íbúðalánasjóð
eða ríkissjóð.
Ef fólk lækkar greiðslubyrði með
þeim hætti sem tillögurnar gera ráð
fyrir, er líklegt að það mildi höggið
vegna samdráttarins á næstu árum
og dragi úr óvissu. En það gæti
reynst dýru verði keypt, því ef lánið
greiðist að fullu, má reikna með að í
lok lánstímans verði heildarláns-
fjárhæðin mun hærri en ella, þar
sem hærri höfuðstóll hefur safnað á
sig vöxtum og verðtryggingu, auk
þess sem lánstíminn hefur lengst um
þrjú ár.
Samkvæmt Yngva Erni Krist-
inssyni sérfræðingi í félagsmála-
ráðuneytinu er gert ráð fyrir að
greiðslujöfnunarvísitalan verði nán-
ast óbreytt árið 2010, en sígi fram úr
lánskjaravísitölunni árið 2011, og er
þá miðað við forsendur fjárlagafrum-
varpsins. Sé litið til baka hefur
hækkun verðtryggingar hinsvegar
verið 20,3% meiri en hækkun
greiðslujöfnunarvísitölu frá janúar
2008 til síðustu mánaðamóta.
Gengisáhættan
Ekki er gerð krafa um að gengis-
tryggðum lánum sé skipt yfir í
krónulán og frekari veiking krón-
unnar hækkar því ekki greiðslubyrð-
ina.
„Við tökum áhættuna af frekara
gengissigi af fólki og færum hana yf-
ir á bankana,“ segir Árni Páll. „Ef
krónan fellur áfram, þá hækkar að-
eins fjárhæðin á biðreikningunum.
Fólk getur því valið að vera áfram
með myntkörfulán og beðið styrk-
ingar krónunnar.“
Að vísu er alls ekki útilokað að fólk
greiði á endanum fyrir það svigrúm.
En mestar líkur eru á afskriftum
íbúðarlána sem eru í jenum og sviss-
neskum frönkum, því þar hefur mis-
gengið orðið mest á tímabilinu og
greiðslubyrðin hækkað sem því nem-
ur. Það safnast því mest inn á jöfn-
unarreikningana þar og þarf mesta
leiðréttingu til að það gangi til baka.
Á blaðamannafundi í vikunni tók
félagsmálaráðherra dæmi um 10
milljóna gengistryggt lán í jenum og
frönkum til 30 ára, sem tekið var 1.
júlí árið 2007. Upphaflega var mán-
aðarleg afborgun 45.400, en um síð-
ustu mánaðamót var hún komin í
99.800. Eftir greiðslujöfnun lækkar
hún í 70.400 eða um tæpar 30 þúsund
krónur. Einnig var tekið dæmi um
gengiskörfu, þar sem afborganir
höfðu hækkað úr 53.700 í 67.200, en í
því lækka mánaðarlegar afborganir
um 13.700 krónur.
En þar sem áætlað er að greiðslu-
byrðin þyngist jafnt og þétt, kann að
vera varhugavert fyrir fólk komið á
efri ár að fara þessa leið, á sama tíma
og tekjur fara að dragast saman.
„En þetta hentar mjög vel fólki á
miðjum aldri sem er með háar
tekjur,“ segir Árni Páll. „Ég vonast
til að þetta verði frágengið um næstu
mánaðamót, þannig að þetta fólk geti
nýtt sér það frá og með 1. nóv-
ember.“
Hver borgar hvað hvenær?
‘‘GREIÐSLUBYRÐI EYKSTÞVÍ MEÐ HÆKKANDILAUNUM OG AUKNUVINNUFRAMBOÐI, EN
VERÐI STÖÐNUN EÐA
FREKARI SAMDRÁTTUR
STENDUR HÚN Í STAÐ.
Forsendur greiðslujöfnunar fyrir heimilin
Launavísitala og vísitala til verðtryggingar
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1979 2009
Hlutfall launavísitölu og verðtryggingavísitölu
140
130
120
110
100
90
80
70
1979 2009
Dæmi 1
Par með 20milljóna gengistryggt lán og einn bíl
með 2 milljóna gengistryggðu láni.
Karfa, Karfa, Yen
Greiðslubyrði gengisvog og svissn. franki
Fyrir aðgerðir 212.900,- 274.600,-
Eftir aðgerðir 179.700,- 190.500,-
Dæmi 2
Par með 25 milljóna verðtryggt lán og tvö
2 milljóna gengistryggð bílalán.
Karfa, Karfa, Yen
Greiðslubyrði gengisvog og svissn. franki
Fyrir aðgerðir 255.200,- 287.000,-
Eftir aðgerðir 204.600,- 213.000,-
Dæmi 3
Par með 25 milljóna verðtryggt lán, 5 milljóna
gengistryggt lán og tvö 2 milljóna bílalán.
Karfa, Karfa, Yen
Greiðslubyrði gengisvog og svissn. franki
Fyrir aðgerðir 293.600,- 336.900,-
Eftir aðgerðir 238.200,- 248.800,-
Launavísitala
Vísitala til verðtryggingar