Skólablaðið - 01.04.1944, Blaðsíða 6

Og hverju kenna menn um þennan ófarnað?
— Menn kenna bættum verkfærum og vinnu-
brögðum um atvinnuleysið. Menn kenna
gnægtunum um skortinn. Vegna þess, að
fundnar hafa verið upp stórvirkar vélar,
verða margir að ganga atvinnulausir og líða
nauð. Fyrir það, að mikið er framleitt af
lífsþægindum, af vörum, verða margir að
ganga alls á mis. Það skortir ekki skýring-
ar á þessu öfugstreymi, bæði snjallar og rök-
fastar, og þær eru færðar fram í nafni vís-
indanna sjálfra, en út úr þeim öllum skín
þó vitfirringin, sem að baki býr.
Það er ekki að undra, þótt ýmsum verði á
að spyrja, hvort öll okkar menning, öll okk-
ar vísindi, muni verða til ills eins, hvort hin
mikla Gróttakvörn muni mala mönnunum
ósköp ein og tortímingu, en ekki auðsæld og
frið, svo sem ætlað var. — Svo ber við, að
á þessu ári eiga náttúruvísindin merkilegt
afmæli, og má kalla, að þau séu 300 ára.
Árið 1632 kom út bók suður á Ítalíu eftir
mikinn snilling og alkunnan angurgapa
þeirra tíma, Galileo Galilei. f þessu riti var
haldið fram þeirri fráleitu skoðun, að jörðin
snerist um sjálfa sig. Galileo hafði að vísu
haldið fram einhverju svipuðu áður, en þá
höfðu vitrir menn og góðgjarnir þaggað nið-
ur í honum. Nú hafði hann aftur gerzt brot-
legur bæði um þetta og annað. Og hin heilaga
inqvisition tók í taumana. Hún sýndi þó
miskunn að þessu sinni vegna virðingar Gali-
leis og grárra hára og gaf honum kost á því
að frelsa sig frá bálinu með því að sverja
— rangan eið —. Og hann sór, gamli mað-
urinn, líklega í því trausti, að jörðin snerist
samt, og það gerði hún. Og vísindin tóku að
vaxa, Gróttakvörnin að mala, hinir miklu
snúðgasteinar að slöngvast, hægt í fyrstu,
en síðan hraðar og hraðar, allt til þessa dags.
Vísindin hafa veitt okkur vald og þekkingu
á jörðu, lofti og sæ. Við heimtum sífellt
meira vald, meiri þekkingu, meiri hraða. Og
nú horfum við á það, hvernig þekkingin er
notuð í þágu tortímingar — til þess að skapa
morðvopn en ekki meðul, og valdinu er beitt
til þess að fjötra, en ekki leysa, kúga, en ekki
frelsa. — Þetta er í mínum augum jafn-
óskaplegt atferli og það, er galdramennirnir
í sögunum sneru blessunarorðunum upp á
djöfulinn, því að ættu ekki vísindin að vinna
okkur auðsæld, þekkingin að bægja burtu
ótta og sjúkdómum, valdið að veita okkur
frið? En nú er þetta að verða okkur slík
hefndargjöf sem Vermundi hinum mjóva
urðu berserkir þeir, er hann þá af konungi.
Við kunnum illa með að fara. Við heimtum
meira vald, meiri þekkingu, meiri hraða, en
til hvers? Við heimtum, að Grótti gangi, en
spyrjum aldrei um það, hver slöngvi þeim
snúðgasteinum, hvort þar séu góðar vættir
að verki eða illar, og því má svo fara, að
okkur þyki fullmalað, áður en lýkur, líkt og
Fróða, nema horfið verði að öðru ráði. En
skortir okkur ekki vizku með þekkingu, vald
yfir valdinu, ef vel á að fara? Og hvar er
slík vizka og það vald?
Fyrsta veturinn, sem ég var hér við skól-
ann, bar svo til, að einn nemandanna, bekkj-
arbróðir ykkar, kom að máli við mig. Kvaðst
hann ætla að segja sig úr skóla og gerast
sjómaður, því að hann væri hneigður fyrir
sjó og teldi sér þar vísari von um frama
en á hinum svo nefnda menntavegi. Eftir
þetta sá ég hann aðeins örfáum sinnum á
götu, og í vetur frétti ég, að hann hefði tekið
út af skipi suður í hafi.
Hér skulum við nema staðar og gefa gaum
að tvennu, — fyrst því, hve mjótt er mund-
angshófið um allt vort val. Ef þessi piltur
hefði ekki kosið sér sjómennsku fremur en
skólavist, er líklegast, að hann sæti meðal
ykkar nú. Sagt er, að enginn ráði sínum
næturstað. Hitt er víst, að furðumörgu í
fari okkar ræður hending ein, að því er virð-
ist, og oft, er við veljum, kjósum við um líf
og dauða án þess að vita af. — Annars
skulið þið einhvern tíma í einrúmi setja
ykkur í spor þessa félaga ykkar, er hann sér
skipið sigla burt og berst aleinn við ískalt
djúpið og dauðann. Hvað kemur honum þá
helzt að haldi? Skyldi það vera skólalærdóm-
ur, vísindi eða hraði? Ætli það sé atvinna,
metorð eða innstæða í banka? Myndi hitt
ekki líklegra, að þá hafi skotið upp í huga
hans líknsömum minningum, sem lítið gætti
4
Skólablaðið