Saga - 1983, Side 257

PÝÞEAS OG GÁTAN UM TÚLE
255
Að lokum er rétt að nefna síðasta heimildarmann okkar
Kosmas indíkóplevstes [indverski sæfarinn] en um ævi hans er
lítið vitað. Líklega var hann borinn og barnfæddur í Alexandríu
°g kann að hafa verið af grískum uppruna. Hann gerði víðreist
um ævina og er talið að hann hafi gengið í klaustur, líklega að
aeggjan Nestorssinna. Árið 547, eða því sem næst, samdi hann
Kristna staðfrœði43 sína þar sem hann segir:
Pýþeas frá Marsölum segir í verki sínu varðandi hafið að
hann hafi komist á fjarlægustu slóðir í norðri og þar hafi út-
lendingarnir sem þarna bjuggu sýnt honum vöggu sólar því
að í byggðum þeirra eigi næturnar alltaf upptök sín.44
Fremur torvelt er að túlka þennan fróðleik nema þá að um ræði
eins konar tilvísun til miðnætursólar eða etv. til sólarinnar í
kuldabeltinu. Þegar gætt er að ritunartimanum, meira en átta öld-
um eftir daga Pýþeasar, láti að líkum, tel ég að líta megi fram hjá
bessari heimild. Hins mætti geta að Kosmas er oft talinn hafa þeg-
'ð vitneskju sína um Pýþeas frá eldri heimildarmanni, Kratesi frá
Mallos, en heimildin er týnd.45
Enn eru til fleiri ætlaðar tilvitnanir til Pýþeasar sem ég hef ekki
nefnt. Þannig er t.d. talið að hann hafi verið einn aðalheimildar-
tttanna Díódórusar Síkúlusar sem lýsti Bretlandi í verki sínu Bóka-
safni sögunnar en það var samið á bilinu 56-36 f.Kr.46 Þetta er
vissulega sennilegt en tæplega mikils virði fyrir okkar efni fram
yfir það etv. að vitna um trúverðugleika Pýþeasar. Tilvitnun hjá
Sólínusi er of brotakennd til að skipta okkur máli.47 Við getum
hins vegar gert ráð fyrir að við höfum hér á undan skoðað allar
^eginheimildirnar.48
Etv. er ekki úr vegi að gaumgæfa þessa brotakenndu vitneskju
°8 beita við það aðferð textarýninnar. Sú aðferð felur m.a. í sér
að heimild sem stendur höfundi næst í tíma er tekin fram yfir
aðrar. Eins er hyllst til að dæma úr leik allar fullyrðingar ritara
Sern gera sig seka um ranghermi (svo sem að nóttin vari sex mán-
uði að vetri) nema þessar fullyrðingar fái stuðning annars staðar
ffá. Fyrst af öllu ættum við etv. að tímasetja ritunartima Pýþeas-
ar gróflega svo að unnt sé að flokka eftir umliðnum tíma þá sem
§eta hans eða styðjast við verk hans. Eins og fram hefur komið
korna menn sér saman um að Pýþeas hafi ferðast til Túles á öðr-