Saga - 1983, Blaðsíða 279

UM VALDAKERFI 13. ALDAR
277
Hér standa kenningar okkar GK hvor gegn annarri. í hvorri tengjast betur
saman útvalin atriði? Hvor nær betur að skýra breytingar á valdahlutföllum? Ég
vil eftirláta lesendum að svara þessu.
Ég hef stuttlega lýst gagnrýni minni á kenningu GK og nú skulum við athuga
hvað hann finnur athugunum mínum til foráttu. Eins og áður gat virðist mér hann
telja að skýringar mínar taki aðeins til einstakra tilvika og persóna auk þess sem ég
teygi stundum og togi heimildir mér í vil.
Daemið sem GK tekur um teygingar og tog er það sem ég rita um eignir Odds
Þórarinssonar en sagt er hann ætti 70 hundruð þegar hann féll í bann 8. des. 1254.
GK telur að Þorvarður bróðir Odds hafi átt álíka mikið árið 1255 og konur þeirra
bræðra annað eins. Mér þykir líklegt að Þorvarður hafi verið mun efnaðri en
Oddur en látum það liggja á milli hluta. GK sagði lítið eða ekkert um það hvort
þessi tala væri marktæk um efnahag Odds eða hvernig hún gæti hugsanlega verið
til komin. Eftir hvaða lögum var farið? Mátti undanskilja einhverjar eignir Odds?
Hvað hafði Oddur mikið fé til ráðstöfunar þar sem var kirkjueign á Valþjófsstað?
Ég tók mér fyrir hendur að reyna að svara þessu fyrst GK lagði svo mikið upp úr
heimildinni. Mér þótti líklegt að matið á eigum Odds hefði verið haft sem lægst,
ekkju hans í vil, og reyndi því að meta heimildir upp, eftir því sem fært var. GK
fitar að lesendum fari að „þykja ósennilegt að öll óvissuatriði orki í eina átt“.
Auðvitað er hér aðeins tilgáta mín en varla er kröfuhörðum lesendum gert betur til
hæfis með því að taka töluna upp án gagnrýni? Nú segist GK alltaf hafa gengið út
frá að eignamat Odds væri „afar ónákvæmt“. Ég vildi að hann hefði sagt það fyrr!
En hvað með hinar persónubundnu skýringar mínar? Á sínum tíma ritaði ég að
fyrirliðar bænda hefðu komið úr röðum efnabænda en auðurinn varla ráðið
endanlega hverjir urðu foringjar heldur hæfileikar og vinsældir, m.ö.o. að þeir
aUra auðugustu urðu ekki sjálfkrafa fyrirliðar, auðurinn réð ekki einn (233, 237,
239). Eins hélt ég því fram að goðar hefðu ekki verið því voldugri sem þeir voru
auðugri. Til styrktar þessari skoðun benti ég á að i sögum Sturlungu er ekki lögð
nsin sérstök áhersla á að upprennandi goðar yrðu að vera auðugir enda vísast talið
hruggt að þeir sætu oftast hina stærstu staði og bestu jarðir og hefðu nægilega
rúman fjárhag. Á hitt er lögð áhersla að þeir væru (skyldu vera) ofsamenn, harð-
skeyttir í ófriði. GK segir að þetta sé ómerk athugun, eigi að vera vit í henni þurfi
®ð tína til alla eiginleika sem goði þurfti að hafa til að verða voldugur. Ég svara því
hl að ég einskorða mig hér við það sem sögur Sturlungu leggja á sérstaka áherslu
°8 finnst það ekki alveg ómerkt (sbr. 68).
GK gagnrýnir að ég nefni ekki í þessu sambandi ummæli íslendingasögu um að
auður hafi gert þá bræður Þórð og Snorra höfðingja, telur að ég þegi vísvitandi
Urn þetta og þykir mér illt undir að búa. Ég veit ekki betur en ummælin um Þórð
komi fram tvisvar í siðustu grein minni (64, 73) og ég ræði þau þar í löngu máli. Ég
tok ekki upp ummælin um Snorra sérstaklega enda hafði GK áður gert það rækilega.
Hins vegar tók ég Snorra og auð hans til rækilegrar meðferðar. Það virðist ljóst að
Snorri notaði auð sinn til að tryggja sér völd. Hann gat notað hann til að halda
veislur, gefa gjafir og laða þannig menn til fylgis við sig. Þetta tókst honum líklega
°8 hann varð „höfðingi". Hins vegar hrundi ríki hans eins og spilaborg og er
®atnla skýringin sú að hann hafi skort hörku í ófriði. Auðurinn dugði honum því
'Ua þegar á reyndi eins og ég rakti (70-71). Höfundar Sturlungusagna hafa sjálfsagt