Skólablaðið

Árgangur

Skólablaðið - 01.04.1960, Blaðsíða 6

Skólablaðið - 01.04.1960, Blaðsíða 6
126 - Bacons varð yfirsterkari, Bacon won the day, eins og það er orGað í enskubókinni okka r. Ef til vill var þaG ekki svo undar- tegt. MaGurinn er efagjarn, trúir ekki fýrr eri hann þreifar á. Tango, ergo cogito, er motto efnishyggjunnar. Hvernig hefGi far- iG, ef mönnum hefGi þá þegar skilizt, aG þessar tvær stefnur áttu samleiG? í*aG er satt, aG þær virðast gjörólxkar viG fyrstu sýn, en ef skyggnzt er dýpra, kemur í Ijós, aG þær stefna báGar aG hinu sama, sem reyndar má segja um alla mannlega viGleitni : aG gera manninn hamingjusaman. Efnishyggjan teygir manninn einkum til meiri þekkingar. Skilningin er þar bundin efnisþekkingunni og miGast viO þaG, aG not- færa þekkinguna tæknilega, á þann hátt, sem manninum er fyrir beztu. En hvernig á skilning, sem eingöngu er tæknileg, aG vita, hvaO manninum kemur bezt? Þekking á manninum sjálfum, sálarlífi hans og tilfinningum hlýtur aG vera nauO- synleg til aG geta sagt um, hvaO manninum er fyrir beztu. Þar kemur til kasta hug- hyggjunnar. Hun leitast viG aG skilja mann- inn, gera sér grein fyrir löngun hans og þrá og hlýtur því aO vera færari um aO gefa svar viO þessu en efnisbundin skilning tækninnar. Ef vel á aO fara, verGa þessir meginstraumar því aG renna saman í einum farvegi. EinangraGir ná þeir hvorugur markinu, en mikiO getur áunnizt, ef þeir vinna saman. En viG verGum aO horfast í augu viG þá staOreynd, aG þeir unnu alls ekki saman heldur runnu sinn í hvorumfar- vegi og sífellt jókst rennsliG í kvísl efnis- hyggj^nnar, en minnkaGi aG sama skapi í hinni kvíslinni. HvaO hefur efnishyggjan fært okkur? NÚ getum viO ýtt á hnapp og sagt: verOi Ijós, og sjá, þaO varG Ijós. Bílar renna fram og aftur um borg og bæ, og flugvélar flytja okkur á örskammri stund, vegalengd, sem tekiG hefGi óratíma aG fara áour. Útvarp, dagblöO, sími, kvik- myndir, allt þetta eigum viG efnishyggjunni að þakka. SitthvaG fleira hefur af henni leitt. Fallbyssur, skriGdrekar, úraníum- og vetnissprengja. YiG ráGum yfir vopni, sem vinnur á faum sekúndum verk fyrri tíma stórstyrjalda og gengur auk þess miklu hreinna til verks. StríG er jafngam- alt manninum. Enginn veit hvernig á því stendur. Ekki er þeim persónulega illa hvorum viG annan franska smábóndanum og þýzka verkamanninum, en samt standa þeir gráir fyrir járnum úti á vígvellinum og leita færis aO drepa, drepa. Nú höfum viG fundiO upp tæki, sem leysa þá aG mestu af hólmi: Þrýst er á hnapp og eyGileggingin brýst úr leynum. Þetta er miklu fljótvirk- ara, og þarna eygja menn leiG til aO svala baráttuþrá sinni í smáskömmtum, en hafa langt hlé milli, þar sem friGur og bræGra- lag ríkir. En er okkur treystandi til þess aO halda friGinn á milli útrásanna? Ég er hræddur um, aO menn geti ekki setiO á sér svo lengi. ÞaG er aO segja, ef sú forsenda er rétt, aG menn verGi aG hafa stríG. Slíkt stríG sem þetta kemur ekki svo mjög viG mennina sjálfa í framkvæmd. Þetta er fyrst og fremst takkastríO og stýrendur taknanna eru langt aG baki þeirr- ar víglínu, sem takkaskeytin lenda í. En af hverju þarf forsendan aG vera rétt? Dýr merkurinnar lifa í eilífu stríOi, en ekki svo mjög sín á milli. StríG þeirra miOast viG aG afla sér fæOu og er nauOsyn- legt samkvæmt náttúrulögmálum til aG viG- halda tegundinni. Manninum ganga allt aOr- ar hvatir til. Hann er þarna ekki sam- kvæmur uppruna sínum, ef viG trúum þró- unarkenningunni. Hann heldur þó þeim hætti merkurdýranna aG stríGa viG aðrar lifandi verur til viðhalds kynstofninxim, en bætir jafnframt viG hinu viðurstyggilega drápi á sambræðrum sínum, sem erfitt er að sjá, að þjóni nokkrum tilgangi. "Survival of the fittest, " - Hinir hæfustu halda velli, segir Darwin. Þessvegna lenda menn í styrjöldum og þess- vegna er stríG nauðsynlegt manna á milli. Sá, sem ekki er eins langt kominn á þroska- brautinni, víkur af sjónarsviðinu fyrir hin- um fullkomnari. ViG fylgjum þessari þróun áfram og fram á okkar daga. Ágreinings- efni milli þjóða er enn viG lyði sem fyrr, þær leggja til atlögu, stutt er á hnappa báðum megin í senn, lífið þurrkaG út á báð- um stöðum. Hinir hæfustu deyja út. - Eftir þessu er stríðslöngunin ósjálfráo eðlishvöt mannskepnunnar á leið sinni til fullkomnunar, sem lifir í manninxim frá því hann var á miklu lægra þroskastigi en svo, að hann gæti kallazt maður. En það var annað, sem þróaðist hjá manninum, sem ekki samrýmdist útrýmingar stefnu Darwins. ÞaG var hugsunin, hæfileikinn til aG skilja og löngunin til aG vita meira. Nú er þekking okkar komin a þaG stig, aG til eyðingar stefnir. EGlishvötin, sem var frummanninum eiginleg, heyr stríG viG hinn áunna eiginleika, sem lyeft hefur manninxim upp á hærra stig, en dýr merkur- innar munu ná. AnnaO hvort hlýtur aG

x

Skólablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Skólablaðið
https://timarit.is/publication/782

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.