Skólablaðið - 01.04.1960, Blaðsíða 7

127 -
víkja etSa einhver breyting að verða á.
En það er ekki svo auðvelt að losa sig með
einu orði við eiginleika, sem í manninum
hafa buið frá örðofi alda. Rándýrseðlið lif —
ir enn í kettinum, þótt hann hafi verið hús-
dýr öldum saman. Við þurfum að losa okk-
ur við þennan eiginleika, ef maðurinn á
ekki að komast í tölu þeirra tegunda, sem
útdauðar eru á jörðu hér. Þessu verði
þurfum við að kaupa það, að breytast úr
merkurdýri í mann. En hvernig má sú
breyting verða og hvernig stendur á því, að
hún er ekki þegar orðin? Hvers vegna er
allt 1 einu brýn þörf fyrir hana núna?
Það, sem tafið hefur, er það, að tveir
helztu þéettir í hugsun okkar mannanna hafa
ekki þroast jafnt. Þekkingin hefur farið
fram úr skilningunni, og mörkin voru við
Bacon og Shakespeare. Þess vegna hefur
maðurinn ekki. gert sér grein þessarar
hættulegu framvindu, að hann hefur einblínt
um of á. að afla sér þekkingar, og skilning-
in setið á hakanum eða aðeins verið bundin
efnisþekkingunni. Eðli mannsins sjálfs
hefur ekki verið næstum nógu mikill gaum-
ur gefinn og því situr hann enn uppi með
þennan arf kynsloðanna, sem nú stoínar
honum í voða: stríðshvötina. Það hefði
verið hollast, að hvor tveggja grein hugs-
unarinnar hefðu haldizt í hendur, en um
það þýðir ekki að sakast úr því sem komið
er. Til að jafna metin verðum við nú að
snúa við blaðinu: leggja aðaláherzluna á
skilning manneðlisins. Nauðsynin er orðin
næsta brýn, því að aldrei er að vita, hvenær
eðlishvötin brýst fram í algleymingi og þá
er úti um okkur.
Þið hafið sjálfsagt heyrt söguna um and-
ann í flöskunni, sem fátækur fiskimaður
veiddi í net sitt. Hann var forvitinn og tók
tappann úr flöskunni til að athuga, hvað
hún hefði að geyma. Þá belgdi andinn sig
út og varð að stóru skýi, sem teygði sig til
himins. Andinn var fiskimanninum þakklát-
ur fyrir latusnina, en kvaðst þó verða að
drepa hann, því að hann hefði strengt þess
heit eitt sinn í bræði sinni, er hann lá inni-
byrgður á hafsbotni, að drepa hvern þann,
sem yrði til þess að leysa sig úr prísund-
inni. Fiskimaðurinn varð dauðskelkaður og
lá við borð að hann léti hugfallast. En neyð-
in kennir naktri konu að spinna. Hann gat
með fortölum fengið andann til að sýna
mátt sinn með því að hverfa aftur niður í
flöskuna, og þá var karl ekki séinn á sér
að skella tappanum í. Andinn lofaði fiski-
manninum g;ulli og grænum skógum, ef hann
hleypti sér út, kvaðst mundu veita honum
3 óskir, hverjar sem hann vildi. Fiski-
maðurinn sá sér nú leik á borði, því að
hann var aðeins fátækur fiskimaður, og
hleypti andanum út. Og sjá, hann var þegar
viðbúinn til þjónustu.
Við ráðum yfir slíkum anda, vandinn er
bara sá að óska sér rétt. Og þar er sann-
arlega vandi á ferðum. Hér stöndum við á
þröskuldi hins nýja og ókunna og vitum
ekki hvað gera skal. Til hvers höfum við
gert þetta? Stríðshvötin ógnar okkur enn,
en hún er afleiðing, ekki orsök. Orsökin
er fróðleiksfýsnin, sem fráleitt gengur svo
langt að vilja fá svar við, hvað gerist, þeg-
ar stutt er á alla takkana í einu. Hér er
það, sem hinn aðalþáttur hugsunarinnar á
að koma aftur til hjálpar: skilningin.
Það er ekki nóg að uppgötva, við verðum
einnig að gera okkur grein þess, hvernig
við eigum að notfæra okkur þessa þekkingu.
Oll viljum við vera hamingjusöm, en hvern-
ig eigum við að fara að því, ef við þekkjum
okkur ekki sjálf. Hér verðum við að nema
staðar og líta um öxl. Útrýming mannsins
vofir yfir, ef ekki verður stefnubreyting.
Við verðum að taka upp merki Shakespears
og beina allri orku okkar að því að kynnast
manninum og reyna að skilja hann.
Tækniþróunin verður að reka á reiðanum
um stund, en innri þekking mannsins að
sitja í fyrirrúmi. Það er mikið verk fyrir
höndum, því að þetta svið er sem óplægður
akur, líkt og hitt var, þegar Bacon won the
day. Framfarir á hans sviði hafa verið
stórkostlegar, enda hefur megináher zlan
legið á því að kanna það. Ef dregið er úr
rennslinu í þessari kvísl, en meginstraumn-
um veitt í farveg Shakespears, fer ekki hjá
því, að þar verði að sama skapi gífurlegar
framíarir. Þó má búast við miklum farar-
tálmum, því að erfitt er að fást við það,
sem við getum ekki snert, eða svo finnst
okkur að minnsta kosti nú í dag í fávizku
okkar. Þá liggur beint við að fá lækjar-
sprænu að láni úr hinni kvíslinni til að
fleyta okkur yfir farartálmana. Eyrin milli
kvíslanna fer mjókkandi og samrennsli
vatnsins úr kvíslunum færist í aukana.
Að lokum hverfa síðustu leifar eyrarinnar
og elfurin brýst fram sem órjúfandi heild.
Nú getur lokasóknin hafizt, sóknin að því,
sem okkur fýsir mest að vita, en vekur
okkur jafnframt ótta : upphaf og
e n d i r .
Frh. á bls. 134.