SunnudagsMogginn - 19.12.2010, Side 54

54 19. desember 2010
Í samstarfi við Reykjavík Art Gallery hefur Þorlákur Krist-
insson, Tolli, gefið út listaverkabókina Landslag hugans og
er hún sem stendur eingöngu seld í verslunum Bónuss. Um
er að ræða veglega bók upp á tæpar 250 síður, í stóru broti. Í
henni er fjöldi litmynda auk greinargóðra texta eftir listfræð-
inginn Aðalstein Ingólfsson sem rekur feril Tolla og jarðeðl-
isfræðinginn Ara Trausta Guðmundsson sem klifið hefur fjöll
með Tolla hérlendis og í Nepal, en skrif Ara Trausta endur-
spegla samræður þeirra um list, náttúru og andleg málefni.
Eins og titill bókarinnar gefur til kynna, fela málverk Tolla
í sér huglæga afstöðu til landslagsins. Slíka afstöðu má að
einhverju leyti rekja til listnáms Tolla á 9. áratug síðustu ald-
ar, þegar villt og oft á tíðum pólitísk eða goðsöguleg tjáning
nýja málverksins var í hámarki og andi þýska expressjónism-
ans frá því fyrr á öldinni sveif yfir vötnum með áherslu á
huglæga náttúrusýn og tilfinningagildi lita. Eins og Að-
alsteinn bendir á, var landslag þá þegar áberandi í verkum
Tolla. Landslagstúlkun hans hefur með tímanum orðið róm-
antískari og í ýktri birtumeðferðinni má sjá áhrif frá banda-
rískri 19. aldar landslagshefð. Í verkum margra hinna banda-
rísku málara er birtan tákn um guðdómlega náð. Myndir
þeirra lýsa háleitri reynslu sem fólgin er í tilbeiðslu guð-
dómlegs sköpunarverks. Sjálfur lýsir Tolli myndum sínum
sem lofsöng um æðri máttarvöld, „regnboga yfir til almætt-
isins“.
Rétt eins og í raunsæislegum myndum amerísku mál-
aranna – sem sumar hverjar hafa verið kenndar við Holly-
wood – virðist birtan í verkum Tolla af ójarðneskum toga.
Hann gengur út á ystu nöf í litasamspili og hræðist ekki
væmnina sem af því getur hlotist. Landslagið í verkum Tolla
hefur hetjulegt yfirbragð, þau sýna fjöll og stórbrotinn him-
in, og oft er vatn í for- eða miðgrunni sem dreifir dramatískri
birtunni eða litunum um myndflötinn. Myndir á borð við
Fjallavatn (2003), Fjallavatnshiminn (2000), Gulltjarnir
(2007) og Roðakul (2007) leiða hugann að verkum Jóhann-
esar Geirs og Louisu Matthíasdóttur. Í þeim er gott samræmi
milli hins óhlutbundna og raunsæislegrar framsetningar.
Samspil mildra pastellita og mjúkra litaflata minnir stundum
á Gunnlaug Scheving eða Nínu Tryggvadóttur, auk þess sem
Kjarval er oft ekki langt undan í túlkun á grjóti og mosa í for-
grunni verka. Tolli er vel heima í íslenskri landslagshefð. Af
samtímamálurum á hann vissan skyldleika við Sjöfn Har auk
þess sem fjallshlíðaverkin leiða hugann óneitanlega að Guð-
rúnu Kristjánsdóttur, þótt vinnubrögð hennar og aðferð sé af
allt öðrum toga. Sum verka Tolla eru natúralísk en yfirleitt
leika verkin á mörkum hins stílfærða og óhlutbundna án þess
þó að hendinni sé sleppt af hinu figúratífa. Þetta skapar tog-
streitu í verkunum, sem er stundum athyglisverð, sbr.
Roðakul (2007) og Slóðir (2007), en oftar ljær hún verkunum
klisjukennt, sykursætt yfirbragð, ekki síst í eyðibýlamynd-
unum – og við það sljákkar í kraftinum sem býr í málunar-
aðferðinni sem einkennist af tilþrifum og leikandi færni. Í
verkum á borð við Hin háu fjöll heilsa morgunsólinni
(2008), Litur í lóni (2007) og Úr Þórsmörk (2006) sjást
spennandi hráir, expressjónískir drættir sem minna á verk
hans frá 9. og 10. áratugnum eins og í verkinu Urð (1998).
Verkið Buddha (2009) sker sig úr og gefur góð fyrirheit.
Helstu kostir Tolla sem málara eru einlægnin og krafturinn
sem einkennir málunarferlið. Slíkt ferli felur í sér áherslu á
hið gjörningakennda, á „hér og nú“ – eins og bókin end-
urspeglar glögglega. Stundum mætti fara meira fyrir íhugun
og áframhaldandi úrvinnslu. Tolli hristir myndirnar hratt
fram úr erminni og fjöldi verka í bókinni er einfaldlega of
mikill. Bókinni hefði þurft að myndritstýra; færri myndir og
meira andrými (ein mynd í stað tveggja á opnu) á síðunum
hefði gert verkum hans betri skil í samspili við hina áhuga-
verðu texta og ljósmyndir sem þeim fylgja.
Litir hugans
Bækur
Tolli – Landslag hugans
bbmnn
Myndir eftir Tolla. Reykjavík Art gallery 2010
248 bls.
Anna Jóa
Þorlákur Kristinsson, Tolli Morthens, gefur út listaverkabókina Landslag hugans.
Morgunblaðið/Einar Falur
Lesbók
Þ
ekktasta form glæpasögu er
sjálfsagt það sem menn kalla
„hvergerðiða“ („whodunnit“ í
útlandinu). Í slíkum bókum
veit lesandinn sama um glæpinn og lög-
reglumaðurinn sem er að rannsaka hann
og hefst kapphlaup milli lesandans og
löggunnar um að finna þrjótinn. Annað
þekkt og vinsælt form er það þegar les-
andinn veit allt um glæpinn og fylgist
síðan með aðferð (eða óförum) lögregl-
unnar að komast að hinu sanna. Víst eru
til fleiri form, en ég hygg að fella megi
flesta íslenska reyfara seinni ára undir
aðra hvora skilgreininguna, þó þeir séu
margir flóknari en þær gefa til kynna.
Í fyrri gerð glæpasagnanna sem nefnd
er hér að framan er sjálf fléttan í for-
grunni, að hún sé rökrétt og snúin, sam-
ansúrruð og skynsamleg í senn. Lítið
rými er fyrir utanaðkomandi skýringar,
yfirskilvitlega hluti eða geðtruflanir –
glæpurinn verður að vera rökréttur og
eins lausn hans.
Fyrir vikið
verða slíkar
bækur þó
óþarflega
tæknilegar,
menn stilla
flækjunni upp
sem vís-
indaþraut og
bækur þeirrar
gerðar oft þurr
lesning og leið-
inleg. Best fer
því að því að
blanda þessu
saman, að hug-
vitssamleg flétta sé til staðar, en snar
þáttur bókarinnar sé persónusaga, saga
eða sögur af forvitnilegu fólki, þá helst
fólki sem okkur stendur ekki á sama um.
Alla jafna kann ég lítt að meta reyfara
þar sem óþokkinn er alvitur eða alvondur
eða geðveikur. Mér hefur alltaf þótt það
þunnur þrettándi þegar illmennið virðist
hafa ótakmarkaðan tíma, ótakmörkuð
fjárráð og ofurmannlegan styrk í þokka-
bót og beinlínis glæpsamlegt þegar við-
komandi er og geðtruflaður. (Önnur hlið
á þeim peningi er alvitra ofurhetjan sem
leysir öll glæpamál á nánast yf-
irskilvitlegan hátt sem er ekki síður leiði-
gjarnt.)
Annað sem ég kann lítt að meta er þeg-
ar maður er búinn að þvælast með höf-
undi í gegnum myrka ranghala flækj-
unnar og síðan raknar allt upp fyrir
tilviljun (þó það sé sjálfsagt stundum svo
í raunveruleikanum). Best er ef hyggju-
vitið leysir gátuna eins og á reyndar við í
flestum íslensku spennusagnanna sem
komu út fyrir jólin, þó í einni sé það nán-
ast CSI-tækni sem leysi málið, í annarri
kistulok (og hyggjuvit) og þeirri þriðju
áhorfandi með minnisbók. Það er nefni-
lega indælt að lesa um þá sem búnir eru
ríkulegu hyggjuviti til að leiða hugann frá
því hve oft mann skortir það sjálfan.
Hyggju-
vit óskast
Orðanna
hljóðan
Árni Matthíasson
arnim@mbl.is
’
Það er
nefnilega
indælt að
lesa um þá sem
búnir eru ríku-
legu hyggjuviti
til að leiða hug-
ann frá því hve
oft mann
skortir það
sjálfan.