SunnudagsMogginn - 08.05.2011, Qupperneq 30

30 8. maí 2011
F
yrir skömmu fékk ég sömu
spurningu úr tveimur ólíkum
áttum. Vinkona mín frá æsku-
dögum, Bryndís Schram, hvatti
mig til þess að fjalla um framtíð Íslands á
þessum vettvangi og tveir af sonum dætra
minna, annar níu ára og hinn ellefu ára
spurðu mig, hvernig mér fyndist þjóðfélag
okkar ætti að vera í framtíðinni. Það sem
hér fer á eftir er viðleitni til að svara þess-
um spurningum og ábendingum.
Hrunið afhjúpaði veikleika í samfélagi
okkar, sem hafa verið að búa um sig lengi
og eru kannski innbyggðir að einhverju
leyti þegar um fámenni og töluverða ein-
angrun er að ræða. Þessir veikleikar tengj-
ast ekki sízt persónulegum samskiptum
fólks vegna fjölskyldutengsla, vináttu og
með öðrum hætti. Við þær aðstæður verða
til lokaðar klíkur og þegar við bætast öfl-
ugir hagsmunahópar, hvort sem er í at-
vinnulífi eða á öðrum sviðum þjóðfélags-
ins er hætta á ferðum.
Stjórnmálamennirnir verða háðir þessum
hópum og hneigjast til að nota aðstöðu
sína og þar með stjórnkerfið í þeirra þágu.
Sérhagsmunir þessara hópa krefjast eins
lokaðs samfélags og kostur er, þar sem
máli skiptir að halda upplýsingum frá öll-
um almenningi. Ísland hefur verið í greip-
um fámennisveldis og þar skiptir í raun
ekki máli hvaða stjórnmálaflokkar eru við
völd hverju sinni heldur að tryggja að þeir
gangi erinda þessara sérhagsmuna. Það
hafa þeir allir gert hver með sínum hætti.
Mín niðurstaða eftir að hafa fylgzt náið
með þessu lokaða klíkusamfélagi í meira
en hálfa öld er að það verði ekki brotið á
bak aftur nema með beinu lýðræði. Al-
þingismenn eða fulltrúar í sveitarstjórnum
ráða ekki við þessa sérhagsmuni, sem oft
hafa mikið fjármagn undir höndum og
geta ráðið of miklu um það hverjir sitja á
Alþingi og í sveitarstjórnum. Sérhags-
munahópar ráða hinsvegar ekki við hið
sameiginlega afl þjóðarinnar eins og það
birtist í þjóðaratkvæðagreiðslum og held-
ur ekki við hið sameiginlega afl íbúa ein-
stakra sveitarfélaga, þegar því er að skipta.
Fámennt samfélag á borð við okkar
býður upp á áhugaverða möguleika á að
byggja upp fyrirmyndarþjóðfélag þar sem
fólkið sjálft tekur allar meginákvarðanir í
atkvæðagreiðslum. Grundvöllur stjórn-
skipunar okkar á að vera beint lýðræði,
þar sem fólkið í landinu leggur meginlínur
um uppbyggingu samfélagsins og tekur
ákvarðanir um stærstu mál. Auðvitað á
eftir að ræða nánari útfærslu hins beina
lýðræðis og hvernig því verður bezt fyrir
komið. Væntanlega eiga þær umræður
eftir að aukast í kjölfar þeirra tveggja
þjóðaratkvæðagreiðslna, sem fram hafa
farið um Icesave og vísa veginn.
Forsenda hins beina lýðræðis, sem
grundvöllur stjórnskipunar lýðveldisins,
er opið og gagnsætt samfélag. Í því felst, að
allar upplýsingar, sem varða málefni al-
mennings eiga að vera opnar og öllum að-
gengilegar. Undir það sjónarmið taka allir
stjórnmálaflokkar í orði en á sama tíma
leggja stjórnvöld sig fram um að halda
upplýsingum frá almenningi eins og ber-
lega kemur í ljós í meðferð aðild-
arumsóknar Íslands að ESB. Sennilega er
nauðsynlegt að þrýsta á þessa þróun með
því að nýta upplýsingalögin út í æsar.
Kannski verða til grasrótarsamtök, sem
helga sig því verkefni að krefjast birtingar
á upplýsingum um öll málefni, sem varða
almannahag. Þá munu augu stjórnvalda
opnast fyrir því, að það er fyrirhafnar-
minna að gefast upp og birta allt strax en
að standa í stöðugum átökum við slík
samtök.
Annað meginatriði í framtíðarsamfélagi
okkar Íslendinga á að mínu mati að vera
meiri jöfnuður í lífskjörum en verið hefur í
seinni tíð. Þetta er ekki ný skoðun. Þetta
er sjónarmið, sem var eins og rauður
þráður í umfjöllun Morgunblaðsins um
þjóðfélagsmál í ritstjóratíð okkar Matt-
híasar Johannessen og Eyjólfs Konráðs
Jónssonar í áratugi. Þetta viðhorf á ekkert
skylt við sósíalisma. Rökin fyrir þessu eru
einfaldlega þau, að það hentar illa okkar
fámenna samfélagi, að efnamunur sé of
mikill og leiðir til úlfúðar, misklíðar og
sundrungar.
Í samræmi við þetta viðhorf er nauð-
synlegt að setja leikreglur í atvinnulífinu,
sem koma í veg fyrir, að einstakir aðilar
verði of stórir og skapi sér einokunarstöðu
í einstökum atvinnugreinum. Fáir hafa
orðað þá hugsun betur en Davíð Oddsson,
núverandi ritstjóri Morgunblaðsins og þá-
verandi forsætisráðherra, sem sagði í
samtali við Stöð 2 hinn 7. ágúst árið 1999:
„Íslenzka þjóðríkið er þannig vaxið að
það er ekki hollt fyrir það að vera í hönd-
unum á mjög fáum aðilum“.
Fengin reynsla af hruninu sýnir, að það
er farsælla að byggja atvinnulíf okkar Ís-
lendinga upp á litlum og millistórum fyr-
irtækjum en stórum fyrirtækjum, sem
voru í tízku um skeið. Þess vegna eigum
við í opnu samfélagi hins beina lýðræðis
og jöfnuðar í afkomu að hlúa að litla
einkarekstrinum og ýta undir atvinnu-
sköpun með því að skapa hagstætt rekstr-
arumhverfi fyrir slík fyrirtæki.
Þriðja meginatriði, sem við eigum að
horfa til er að þykjast ekki að vera eitt-
hvað annað en við erum. Við erum smá-
þjóð, sumir mundu segja örþjóð. Við höf-
um ekkert að segja í samskiptum
stórþjóðanna en við getum lifað farsælu
lífi í okkar eigin landi og eigum reyndar
mikla möguleika í framtíðinni með því að
nýta lykilstöðu okkar á Norðurslóðum.
Þetta heitir að sníða sér stakk eftir vexti.
PS: Í pistli mínum fyrir tveimur vikum
titlaði ég Illuga Gunnarsson, alþing-
ismann, stjórnarformann Sinfón-
íuhljómsveitar Íslands. Illugi hefur látið af
því starfi og Guðni Tómasson tekið við.
Beðizt er velvirðingar á þessum mistök-
um.
Ísland framtíðarinnar
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
B
andaríska kvikmyndafyrirtækið Paramount
Pictures var stofnað á þessum degi fyrir tæpum
hundrað árum. Paramount er framleiðslu- og
dreifingarfyrirtæki kvikmynda, staðsett við
Melrose Avenue númer 5555 og er núna í eigu fjölmiðla-
samsteypunnar Viacom. Paramount er elsta kvikmynda-
verið í Bandaríkjunum og líka það síðasta af stóru stúd-
íóunum sem er ennþá með höfuðstöðvar í Hollywood í
Los Angeles.
Paramount er jafnan eitt af þeim kvikmyndafyrir-
tækjum sem eru með tekjuhæstu myndirnar á hverju ári.
Upphaf Paramount var ekki síst hjá Famous Players
Film Company, sem ungverski innflytjandinn Adolph
Zukor stofnaði. Hann sá að kvikmyndir
höfðuðu einna helst til innflytjenda úr
verkamannastétt. Frá byrjun einsetti
hann sér að ná til þessa hóps.
Paramount lagði alltaf mikla áherslu
á stjörnur sínar en margar þeirra hafa
skinið skært. Á þriðja áratuginum
voru Swanson, Valentino og Clara Bow. Á þeim fjórða
bættust við margir leikarar, sem urðu mjög þekktir eins
og til dæmis Miriam Hopkins, Marlene Dietrich, Mae
West, Gary Cooper, Claudette Colbert, Marx-bræður,
Dorothy Lamour, Carole Lombard og Bing Crosby. Á
þessu tímabili var Paramount sannkölluð kvikmynda-
verksmiðja og framleiddi 60-70 myndir á ári.
Teiknimyndir Paramount nutu líka vinsælda og þá ekki
síst teiknimyndapersónurnar Betty Boop og Stjáni blái.
Fyrirtækið naut líka mikillar velgengni á fimmta ára-
tugnum með nýjum stjörnum á borð við Bob Hope, Alan
Ladd, Veronicu Lake, Paulette Goddard og Betty Hutton.
Ekki spillti fyrir að kvikmyndaaðsóknin á meðan á seinni
heimsstyrjöldinni stóð var í hæstu hæðum og Paramount
rakaði inn fé sem aldrei fyrr.
Á sjöunda áratuginum hallaði undan
fæti, Zukor var enn við stjórnvölinn en
hafði gamaldags viðhorf. Árið 1966 var
Paramount selt og Robert Evans tók við
og var í starfinu næstu átta árin og
endurreisti nafn fyrirtækisins með
The Odd Couple, Love Story, Chinatown og Rosemary’s
Baby.
Fyrirtækinu gekk einstaklega vel á níunda áratugnum
með myndum á borð við Airplane!, American Gigolo,
Ordinary People, An Officer and a Gentleman, Flash-
dance, Terms of Endearment, Footloose, Pretty In Pink,
Fatal Attraction og Indiana Jones-myndunum. Svo má
ekki gleyma Titanic, sem kom síðar, og Star Trek, sem
hefur verið eitt traustasta vörumerki fyrirtækisins.
ingarun@mbl.is
Kvik-
myndarisi
fæðist
Isla Fischer talar fyrir eina persónuna í nýju teiknimyndinni Rango frá
Paramount, sem hefur fengið góða dóma.
Reuters
’
Ekki spillti fyrir að kvikmynda-
aðsóknin á meðan á seinni
heimsstyrjöldinni stóð var í
hæstu hæðum og Paramount rakaði
inn fé sem aldrei fyrr.
Leikkonan Dorothy Lamour var ein af helstu stjörnum Paramount-
kvikmyndaversins á fjórða áratugi síðustu aldar.
Á þessum degi
8. maí 1912
Svona lítur nýjasta merki fyrirtækisins út.